Joseph S. Nye, Jr.
Đỗ Kim Thêm dịch
Ngay cả khi những dự đoán dựa trên các lời tuyên bố trong cuộc vận động tranh cử và các việc bổ nhiệm trong nội các khiến chúng ta không chắc chắn về phương cách của Donald Trump trong các vấn đề về chính sách đối ngoại quan trọng, chúng ta vẫn có thể xác định vị thế giới quan của Trump trong một truyền thống lâu đời hơn của Hoa Kỳ. Xét cho cùng, Trump khó có thể là chính trị gia đầu tiên tuyên bố „Nước Mỹ trên hết“.
Dự đoán luôn là khó khăn, nhưng khó khăn gấp đôi trong trường hợp của tổng thống đắc cử Hoa Kỳ. Donald Trump không chỉ nói năng tùy tiện và thường xuyên thay đổi lập trường; ông còn coi tình trạng bất khả lường đoán là một công cụ để mặc cả hữu ích. Tuy nhiên, người ta vẫn có thể cố gắng hiểu được chính sách đối ngoại của ông sẽ như thế nào thông qua các lời tuyên bố trong cuộc vận động tranh cử, các việc bổ nhiệm các quan chức cấp cao và nhiệm kỳ đầu tiên của ông.
Ở Washington, người ta thường nói „vấn đề nhân sự là chính sách“. Nhưng mặc dù chúng ta đã biết Trump muốn cho ai các vị trí chủ chốt, vấn đề là quan điểm của họ đôi khi lại xung đột nhau. Với việc Trump nỗ lực hết sức để tránh những đảng viên Cộng hòa theo truyền thống đã kìm kẹp ông trong nhiệm kỳ đầu tiên, mẫu số chung giữa các lựa chọn của ông lần này là lòng trung thành cá nhân. Nhưng ngay cả phẩm chất này cũng không giúp cho chúng ta dự đoán chính sách. Hãy xem vấn đề Trung Quốc. Các lựa chọn của Trump cho Bộ trưởng Ngoại giao và Cố vấn An ninh Quốc gia – Thượng nghị sĩ Marco Rubio và Dân biểu Michael Waltz – đều là những „diều hâu“ nổi tiếng, coi Trung Quốc là mối đe dọa thống trị đòi hỏi phải có phản ứng mạnh mẽ. Chúng ta cũng biết từ việc vận động tranh cử của ông Trump rằng ông rất muốn áp dụng mức thuế mới đối với hàng nhập khẩu từ các đồng minh, với mức thuế thậm chí còn cao hơn đối với hàng hóa từ Trung Quốc.
Với việc Trump đã công bố kế hoạch áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ Mexico, Canada và Trung Quốc, chúng ta chắc chắn nên mong đợi một số khoản thuế mới được áp dụng. Nhưng mức thuế, thời hạn và miễn trừ vẫn chưa chắc chắn và chịu ảnh hưởng của cả áp lực chính trị trong nước và ý thích cá nhân của Trump. Như người được ông chỉ định làm Bộ trưởng Tài chính, Scott Bessent, đã nói gần đây, „Tôi nghĩ rằng phần lớn những gì ông ấy đang làm là leo thang để hạ nhiệt, và mục tiêu của tôi đối với chính quyền của ông ấy là cứu vãn thương mại quốc tế“.
Cũng không chắc chắn như vậy là Trump có thể phản ứng như thế nào trước sự trả đũa của các đối tác thương mại của Mỹ. Nếu các cuộc thương chiến trả đũa nhau đẩy thuế quan và giá cả tăng cao, lạm phát quay trở lại có thể gây ra phản ứng dữ dội trong nước. Vì Trump tự hào về khả năng đàm phán của mình, ông có thể tìm kiếm sự thỏa hiệp. Liệu ông có đề nghị người đồng cấp Trung Quốc, Tập Cận Bình, giảm sự ủng hộ của Hoa Kỳ đối với Đài Loan để đổi lấy một thỏa thuận thương mại mà ông có thể coi là chiến thắng không? Một số đồng minh châu Á của Mỹ lo lắng về chính kịch bản này.
Đánh giá theo các lời tuyên bố trong cuộc vận động tranh cử và nhiệm kỳ trước của Trump tại Nhà Trắng, chúng ta cũng nên mong đợi ông sẽ hạ thấp giá trị của chủ thuyết đa phương và các liên minh. Ông đã hứa sẽ rút ra khỏi thỏa thuận về khí hậu tại Paris một lần nữa và tăng sản lượng trong nước cũng như xuất khẩu dầu khí. Trong khi giá năng lượng tái tạo đang giảm ở Hoa Kỳ, vẫn chưa biết liệu các chính sách của ông có hủy bỏ hiệu ứng thị trường có lợi đó bằng cách giảm khả năng cạnh tranh về chi phí tương đối của các ngành công nghiệp này hay không.
Ở Trung Đông, các lời tuyên bố trong cuộc vận động tranh cử của Trump hoàn toàn ủng hộ không điều kiện cho Israel và ông vẫn tự hào vì đã đàm phán được Hiệp định Abraham, hiệp định bình thường hóa quan hệ giữa Israel và bốn quốc gia Ả Rập. Khi chính quyền Biden cố gắng xây dựng dựa trên bước đột phá này bằng cách dụ dỗ Ả Rập Xê Út công nhận Israel, người Ả Rập Xê Út đã đặt ra một điều kiện tiên quyết: Israel phải thực hiện các bước hướng tới việc thành lập một nhà nước Palestine. Nhưng liên minh cánh hữu của Thủ tướng Israel Binyamin Netanyahu kiên quyết phản đối giải pháp hai nhà nước, và kể từ cuộc tấn công của Hamas vào ngày 7 tháng 10 năm 2023, sự ủng hộ của công chúng Israel đối với một kết quả như vậy, vốn dĩ đã thấp, nay lại càng giảm hơn nữa. Trump chắc chắn muốn mở rộng thành công trước đây của mình trong khu vực; nhưng không ai đoán được ông sẽ thực hiện điều đó như thế nào.
Quay sang châu Âu và khối NATO, Trump đã nói trong cuộc vận động rằng ông sẽ chấm dứt chiến tranh ở Ukraine „trong một ngày“. Chúng ta biết điều đó sẽ không xảy ra; nhưng có sự bất trắc nghiêm trọng về cách ông sẽ cố gắng đàm phán một lệnh ngừng bắn. Một khả năng là giảm viện trợ cho Ukraine và làm suy yếu vị thế đàm phán của nước này để phải chấp nhận các điều kiện của Nga. Hoặc Trump có thể tạm thời mở rộng sự ủng hộ cho Ukraine trong khi hướng tới một „giải pháp của Hàn Quốc“.
Trong kịch bản sau, chiến tuyến hiện tại sẽ trở thành một khu phi quân sự có lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc hoặc châu Âu mà Nga sẽ phải buộc phải rời đi nếu muốn tái khởi động chiến tranh. Ukraine có thể tiếp tục khẳng định chủ quyền đối với các khu vực như Donbas, nhưng rất có thể họ sẽ không thể gia nhập khối NATO; thay vào đó, có lẽ một số nhóm quốc gia (“thân hữu của Ukraine”) có thể đề nghị hỗ trợ nếu Nga vi phạm khu phi quân sự. Không rõ liệu Trump có sử dụng quyền mặc cả của mình đối với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Nga Vladimir Putin để đưa ra một sự thỏa hiệp như vậy hay không. Nhưng đảm bảo một thỏa thuận chắc chắn sẽ thu hút nếu ông đang nghĩ về di sản của mình.
Ngay cả khi những dự đoán dựa trên các lời tuyên bố trong việc vận động tranh cử và thành phần nhân sự khiến chúng ta không chắc chắn, thì ít nhất chúng ta có thể xác định vị thế của Trump trong các truyền thống lịch sử của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ. Hãy nhớ lại bài diễn văn nhậm chức đầu tiên của ông, khi ông tuyên bố rằng „từ thời điểm này trở đi, nước Mỹ sẽ là trên hết … chúng ta không tìm cách áp đặt lối sống của mình lên bất kỳ ai, mà thay vào đó để nó tỏa sáng như một tấm gương“. Quan điểm này phù hợp với phương cách „thành phố trên đồi“ đối với chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, vốn có nguồn gốc lâu đời. Nó không phải là chủ thuyềt biệt lập, nhưng nó tránh chủ thuyết hoạt động.
Ngược lại, vào thế kỷ XX, Woodrow Wilson đã tìm kiếm một chính sách đối ngoại giúp nền dân chủ được an toàn trên thế giới, và John F. Kennedy đã thúc giục người Mỹ cân nhắc những gì mà họ có thể làm cho phần còn lại của thế giới, thành lập Đoàn Chí Nguyện Hòa bình vào năm 1961. Jimmy Carter đã đưa nhân quyền trở thành mối quan tâm cốt lõi của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ, và chiến lược quốc tế của George W. Bush dựa trên hai trụ cột song song là lãnh đạo một cộng đồng dân chủ toàn cầu đang phát triển và thúc đẩy tự do, công lý và phẩm giá con người.
Dự đoán duy nhất có vẻ an toàn là phương cách của Trump cho thế giới sẽ phù hợp với truyền thống đầu tiên trong số những truyền thống này hơn là truyền thống thứ hai.
***
Joseph S. Nye, Jr., Giáo sư hồi hưu Đại học Harvard, là cựu Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ và là tác giả của cuốn Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump (Nhà xuất bản Đại học Oxford, 2020) và A Life in the American Century (Nhà xuất bản Polity, 2024).
KIM THEM DO 