Richard Haass
Đỗ Kim Thêm dịch
Nguồn ảnh: Fatima Shbair/Getty Images
Năm 2023 sẽ được ghi nhớ như là một năm được xác định bởi chiến tranh, nắng nóng tạo kỷ lục, lo lắng về trí tuệ nhân tạo và sự thu hút liên tục của trào lưu dân túy. Điều tốt nhất có thể nói về mối quan hệ chiến lược quan trọng nhất của thế giới giữa Mỹ và Trung Quốc là cả hai bên đều thể hiện sự quan tâm đến việc quan hệ song phương tĩnh lặng hơn.
Khi so với báo giới, lợi thế của các nhà sử học là thời gian trôi qua mang lại cho họ một viễn cảnh mà báo giới do khuôn khổ thời gian gấp rút không cho phép. Nhưng năm nay sắp kết thúc, nó tạo thành một khoảng thời hạn chắc chắn nếu mục tiêu là đưa năm 2023 vào trong viễn cảnh. „Lịch sử tức thời“ cũng có thể là một thuật ngữ đầy tương phản, nhưng nó đáng để nỗ lực, đặc biệt là một năm sẽ được ghi nhớ khi được xác định bởi chiến tranh.
Hai cuộc chiến đặc biệt nổi bật. Đầu tiên là việc Nga gây hấn liên tục ở Ukraine. Trong khi Ukraine tiếp tục tự mình chống lại các lực lượng Nga và vẫn là một quốc gia độc lập, sống còn và kiểm soát khoảng 80% lãnh thổ, cuộc phản công của Ukraine với nhiều mong đợi nhưng đã đạt được rất ít. Tất cả điều này đã nói ra là năm thứ hai của cuộc chiến đầy tốn kém này để cho những gì thay đổi trên chiến trường ít được biết đến hơn là những gì không thay đổi; bản đồ xem ra không khác hơn nhiều vào tháng Mười Hai so với tháng Giêng. Trong khi đó, trong việc hỗ trợ cho Ukraine ở cả châu Âu và Mỹ có một số rạn nứt xuất hiện.
Cuộc chiến thứ hai chống lại Israel vào ngày 7 tháng 10 do Hamas khởi xướng. Trước các ngạc nhiên của lực lượng tình báo và quốc phòng Israel, các cuộc tấn công khủng bố man rợ của Hamas đã giết chết hơn 1.200 người và 240 người khác bị bắt làm con tin. Hầu hết các nạn nhân là dân thường.
Israel tuyên bố mục tiêu là loại bỏ Hamas và kể từ đó họ tấn công mãnh liệt Dãi Gaza, đầu tiên bằng không quân và sau đó bằng bộ binh. Cho đến nay, họ giết chết gần 20.000 người và khiến cho gần hai triệu người phải di dời. Trong tháng thứ ba, cuộc chiến không có dấu hiệu kết thúc. Trong khi đó, việc Israel chiếm đóng Gaza có thể sẽ xảy ra, nhưng điều gì sẽ xảy ra sau đó là vẫn chưa được biết. Triển vọng cho hòa bình và một nhà nước Palestine dường như xa vời hơn bao giờ hết.
Không có gì ngạc nhiên khi mối quan hệ song phương quan trọng nhất của thời đại này, giữa Mỹ và Trung Quốc, cũng tràn ngập trong các tiêu đề của báo chí trong năm 2023. Năm bắt đầu với việc một khinh khí cầu của Trung Quốc bay qua Mỹ do thám, khiến cho Mỹ bắn hạ. Mối quan hệ hai nước rơi vào tình trạng đóng băng nghiêm trọng cho đến khi các cuộc tiếp xúc cấp cao được nối lại vào mùa hè, đỉnh điểm là cuộc họp giữa Tổng thống Joe Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình tại San Francisco vào tháng 11.
Cả hai nhà lãnh đạo đều muốn có một mối quan hệ tĩnh lặng hơn, mặc dù vì những lý do rất khác nhau. Trung Quốc đang hy vọng cải thiện mối quan hệ kinh tế, trong khi Mỹ muốn ngăn chặn Trung Quốc trong việc làm tăng thêm tình trạng bất ổn trong toàn cầu bằng cách gây hấn ở eo biển Đài Loan hoặc Biển Đông hoặc bằng cách viện trợ quân sự cho Nga. Nếu không có phương sách chung cho các vấn đề thời sự trọng đại này, thì bất kỳ nền tảng nào trong mối quan hệ sẽ bị lung lay tận cùng.
Điều đó nói rằng, việc quan trọng cần lưu ý là hai vấn đề đã không xảy ra vào năm 2023. Không có cuộc khủng hoảng hay sự cố Đài Loan nào đe dọa kích động sự xung đột giữa Trung Quốc và Mỹ. Trung Quốc kết thúc năm khi tập trung chủ yếu vào nền kinh tế của mình và bắt đầu việc chuyển đổi tất yếu sang sự tăng trưởng dựa vào nhu cầu trong nước. Đứng trước tình trạng các hộ gia đình của Trung Quốc đang dè dặt việc chi tiêu thay vì tiết kiệm, đây sẽ là một việc chuyển đổi khó khăn.
Cũng không có một cuộc khủng hoảng nào liên quan đến Bắc Triều Tiên. Một vụ thử nghiệm bom hạt nhân lần thứ bảy được dự đoán rộng rãi đã không bao giờ thực hiện. Lý do tại sao Kim Jong-un kiềm chế vẫn chưa rõ ràng, nhưng điều rõ ràng là Bắc Triều Tiên tiếp tục tăng số lượng và phẩm chất của các lực lượng hạt nhân và tên lửa, và thậm chí còn ghi nhận là họ phát triển hơn nữa trong việc tu chỉnh hiến pháp.
Vấn đề cũng không xảy ra là có bất kỳ phản ứng nhịp nhàng nào đối với những diễn biến này từ phía Hàn Quốc, Nhật Bản hoặc Mỹ, mặc dù Mỹ đã cố gắng xoa dịu những lo ngại ngày càng tăng ở Hàn Quốc về lòng tin cậy của việc răn đe đang mở rộng.
Năm nay cũng sẽ được nhớ đến là năm có kỷ lục nóng nhất. Giới lãnh đạo thế giới, lãnh đạo doanh nghiệp, giới vận động hành lang và giới hoạt động đã tập trung tại Dubai để tham dự Hội nghị Biến đổi Khí hậu của Liên Hiệp Quốc (COP28). Nhưng vì giữa những nỗ lực của họ và tính cấp bách của vấn đề không phù hợp nhau, nên đã gây ra nhiều vấn đề đáng lo ngại hơn về thiện chí của thế giới để cùng nhau giải quyết những gì có thể chứng minh là thách thức của thế kỷ.
Năm 2023, tình hình trí tuệ nhân tạo đã có bước đột phá, thu hút được sự quan tâm rộng rải của công chúng như một nền công nghệ đầy biến đổi. Một số biện pháp còn do dự trong việc quy định nay đã được thực hiện, nhưng trí tuệ nhân tạo đang phát triển nhanh hơn là các chính phủ có thể nắm bắt được ý nghĩa và giới hoạch định chính sách cảnh giác với việc khoá lại các ứng dụng có lợi về tiềm năng. Do đó, thế giới có nhiều khả năng bị ảnh hưởng bởi trí tuệ nhân tạo hơn là ảnh hưởng đến sự phát triển của nó.
Trào lưu dân túy vẫn còn là đặc điểm chính trị nổi bật trong năm. Những người ngoài cuộc, hoặc những người trong cuộc hành động giống như người ngoài cuộc, đã có một năm tốt đẹp. Điều này sẽ áp dụng cho giới lãnh đạo hiện nay ở Ấn Độ và giới lãnh đạo mới ở Argentina, Hà Lan và Slovakia. Bất kể đến hoàn cảnh khách quan của họ, nhiều người thất vọng và bi quan hơn là hài lòng và lạc quan.
Tuy nhiên, chúng ta có thể kết thúc bằng một ghi chú lạc quan. Nền kinh tế Mỹ là một điểm sáng hiếm hoi trong năm 2023, với lạm phát giảm cùng với tình trạng tăng trưởng kinh tế ổn định. Thật vậy, năm kết thúc với thị trường chứng khoán gần đến mức cao nhất trong mọi thời đại, do việc các nhà đầu tư tin rằng lạm phát có thể được giảm mà không gây ra suy thoái. Triển vọng cho cái gọi là hạ cánh an toàn đang xuất hiện rõ.
Sự phát triển đáng ngạc nhiên nhất trong năm có lẽ là sự xích lại gần nhau giữa Nhật Bản và Hàn Quốc. Được hỗ trợ bởi một số chính sách ngoại giao đầy sáng tạo của Mỹ và được thực hiện nhờ tinh thần sẵn sàng của Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol và Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida chấp nhận một số rủi ro chính trị, mối quan hệ song phương đã trở nên gần gũi hơn bất cứ lúc nào kể từ khi Đệ nhị Thế chiến kết thúc. Trong một thế giới mà chúng ta đã được nhắc nhở về thực tế của chiến tranh, thật là yên tâm khi thấy hai kẻ cựu thù này bước vào một kỷ nguyên mới. Đó là một lời nhắc nhở đáng hoan nghênh rằng các kết quả tích cực vẫn còn có thể xảy ra.
***
Richard Haass, Chủ tịch hồi hưu của Council on Foreign Relations và tác giả The Bill of Obligations: The Ten Habits of Good Citizens (do NXB Penguin Press ấn hành năm 2023) và Home & Away, bản tin Substack phát hành hàng tuần.
KIM THEM DO 