Mối quan hệ Hoa Kỳ – Châu Âu trong bối cảnh Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ

Đỗ Kim Thêm

Những diễn biến gần đây trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã đặt ra nhiều vấn đề về tương lai của mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương. Việc công bố Chiến lược An ninh Quốc gia mới (National Security Strategy of the USA, NSS)— một tài liệu chính thức tái xác lập định hướng chiến lược của Washington — cho thấy sự thay đổi đáng kể về cách Hoa Kỳ nhìn nhận vai trò của châu Âu, vốn được xem là đồng minh thân cận trong suốt lịch sử hiện đại.

Tài liệu này không chỉ tái khẳng định lập trường “Nước Mỹ trên hết” mà còn đưa ra những đánh giá và chỉ trích trực diện đối với Liên minh châu Âu (EU) và các nước NATO tại châu Âu, từ đó làm gia tăng căng thẳng và sự ngờ vực giữa hai bờ Đại Tây Dương.

Nội dung chính của Chiến lược

Tài liệu dài 29 trang này phác thảo tầm nhìn chiến lược mới của Hoa Kỳ, nhấn mạnh việc theo đuổi triệt để lợi ích quốc gia. Ba trang được dành để đề cập đến châu Âu với giọng điệu phê phán rõ rệt.

Theo mô tả trong tài liệu NSS:

• Châu Âu đang đối mặt với suy thoái kinh tế kéo dài.
• Tự do ngôn luận chịu nhiều hạn chế, kèm theo các biện pháp đàn áp phe đối lập chính trị.
• Tỷ lệ sinh giảm mạnh, đe doạ tính bền vững xã hội.
• Bản sắc dân tộc và sự tự tin của người dân châu Âu đang suy yếu.

Tài liệu còn đề cập tới nguy cơ “tuyệt chủng văn minh châu Âu”, cho rằng chính sách di cư hiện nay có thể dẫn đến việc trong vài thập niên tới, nhiều quốc gia NATO sẽ không còn có thành phần dân số mang bản sắc châu Âu như truyền thống.

Hoa Kỳ nhấn mạnh rằng thời kỳ nhập cư ồ ạt phải chấm dứt, đồng thời chỉ trích các biện pháp kiểm duyệt tự do ngôn luận của EU. Một ví dụ điển hình được nêu là việc EU phạt 120 triệu euro đối với nền tảng X của Elon Musk.

Trước đây, trong bài phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich vào tháng Hai, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance cũng cáo buộc rằng quyền tự do ngôn luận ở châu Âu đang suy giảm — phát biểu này được cho là đã làm nhiều đại biểu ngạc nhiên và phần nộ.

Khác với chiến lược năm 2017, Nga không còn được xem là mối đe dọa trực tiếp. Thay vào đó, tài liệu NSS đề cập đến nhu cầu thiết lập “sự ổn định chiến lược” với Nga và cho rằng Mỹ sẽ hưởng lợi từ việc cuộc chiến Ukraine kết thúc. Phản ứng của Nga đối với tài liệu này nói chung là tích cực, vì nhiều điểm được xem là phù hợp với quan điểm của Moscow.

Tài liệu đồng thời tái khẳng định lập trường “Nước Mỹ trên hết”, nhấn mạnh Mỹ sẽ giảm mức độ can dự quân sự trên toàn cầu – bao gồm cả ở châu Âu. Nếu có can thiệp, mục tiêu chủ yếu vẫn là phục vụ lợi ích của Mỹ. Ngược lại, trong tài liệu chiến lược của Tổng thống Joe Biden – người tiền nhiệm của Trump – cũng từng đặt trọng tâm của Mỹ vào các tranh chấp liên quan đến Trung Quốc và Nga.

Trọng tâm hiện nay của Mỹ được chuyển sang Tây Bán cầu, với chiến dịch chống các băng đảng ma túy và tịch thu tàu dầu tại Venezuela là hai ví dụ điển hình. Để theo đuổi mục tiêu này, Mỹ viện dẫn lại Học thuyết Monroe – chính sách đối ngoại từ thế kỷ 19, không chấp nhận sự can thiệp của các cường quốc nước ngoài vào Tây Bán cầu.

Tác động đối với Châu Âu

Tài liệu mới đã phơi bày một sự chia rẽ rõ rệt giữa Washington và Brussels, tạo ra hai “thế giới chiến lược” khác biệt ngay trong lòng NATO.

Châu Âu vẫn phụ thuộc nghiêm trọng vào ô dù an ninh của Mỹ, trong khi Mỹ lại tuyên bố giảm can dự quân sự tại châu Âu. Quyết định này đặt châu Âu vào tình thế phải tự tìm các phương án phòng thủ độc lập để thay thế

Một đề xuất nổi bật hiện nay là xây dựng một “NATO châu Âu”, tức nâng cao mức độ tự chủ chiến lược của các quốc gia NATO tại châu Âu. Để hỗ trợ mục tiêu này, EU đã nới lỏng các quy định về nợ công đối với chi tiêu quân sự và triển khai chương trình cho vay Hành động An ninh cho Châu Âu trị giá 150 tỷ euro.

Tuy nhiên, việc thay thế vai trò quân sự của Mỹ là điều cần rất nhiều thời gian. Châu Âu phải:

• Hiện đại hóa kho dự trữ quân sự,
• Cải tổ cấu trúc quốc phòng,
• Phát triển hợp tác trong công nghiệp vũ khí,
• Giải quyết tình trạng thiếu đồng thuận chiến lược giữa các quốc gia thành viên.

Ngoài ra, nhiều nước vẫn chưa chuẩn bị đầy đủ về xã hội và nhận thức cho việc tăng cường quốc phòng; ví dụ là cuộc tranh luận kéo dài về nghĩa vụ quân sự tại Đức.

Thủ tục hành chính phức tạp và sự thiếu thống nhất tiếp tục cản trở nỗ lực của EU. Quyết định liên quan đến việc sử dụng tài sản của Nga bị đóng băng để cho Ukraine vay là ví dụ điển hình cho thấy các tiến trình chung vẫn bị trì hoãn nghiêm trọng.

 Kết luận

Tài liệu Chiến lược An ninh Quốc gia mới cho thấy Hoa Kỳ ngày càng ít đáng tin cậy hơn châu Âu là một đối tác an ninh. Tuy nhiên, châu Âu vẫn giữ vị thế chiến lược quan trọng đối với Hoa Kỳ. Thương mại xuyên Đại Tây Dương tiếp tục là một trụ cột của kinh tế toàn cầu — chuyên đề mà cả hai phía đều không thể bỏ qua.

Trong bối cảnh đó, tương lai quan hệ Hoa Kỳ – châu Âu sẽ tiếp tục chứa đựng nhiều bất trắc. Cả hai phía phải đối mặt với thách thức lớn trong việc tái định hình quan hệ an ninh và hợp tác chiến lược trong một trật tự thế giới đang thay đổi nhanh chóng