Joseph E. Stiglitz
Đỗ Kim Thêm dịch
Cũng giống như chiến lược kinh tế toàn diện của Donald Trump dựa trên nỗi luyến tiếc về một thời đại đã qua, các chính sách năng lượng tập trung vào nhiên liệu hóa thạch của ông sẽ là một nỗ lực viển vông nhằm đảo ngược lịch sử. Cuối cùng, ông sẽ thất bại, nhưng trước đó nó gây ra rất nhiều thiệt hại cho khả năng cạnh tranh và an ninh của Hoa Kỳ.
Kết quả của cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ vào tháng 11 sẽ có tác động rất lớn đến cả đất nước và thế giới, và không kém phần quan trọng đối với các nỗ lực chống biến đổi khí hậu. Mặc dù Donald Trump thiếu một nền tảng thống nhất, nhưng rõ ràng ông vẫn đứng cách biệt với Phó Tổng thống Kamala Harris về vấn đề này.
Đầu năm nay, các thông tin tường thuật là Trump đã „yêu cầu các giám đốc điều hành ngành nhiên liệu hóa thạch đóng góp 1 tỷ đô la cho chiến dịch tranh cử, khi ông hứa hẹn là sẽ bãi bỏ các quy định về môi trường, đẩy nhanh việc cấp phép và phê duyệt cho thuê, đồng thời bảo tồn hoặc tăng cường các lợi ích về thuế mà ngành dầu khí đang được hưởng“. Ngay cả khi Trump không phải là người phủ nhận hoàn toàn việc biến đổi khí hậu, nhưng ông vẫn thuộc về một nhóm chính trị gia và bình luận gia rộng lớn hơn, những người không nghĩ rằng chúng ta cần phải lo lắng về điều đó. Tầm nhìn của ông về „Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại“ là biến Hoa Kỳ thành một quốc gia gây ô nhiễm lớn hơn, một quốc gia sản xuất nhiên liệu hóa thạch lớn hơn và một quốc gia tụt hậu hơn so với châu Âu và phần lớn các quốc gia còn lại trên thế giới.
Cả khoa học và công nghệ đều đang chống lại ngành nhiên liệu hóa thạch. Chi phí cho năng lượng tái tạo đã giảm mạnh và trong những trường hợp bình thường, điều này sẽ kéo giá nhiên liệu hóa thạch xuống. Nhưng vì Nga là một nhà cung cấp lớn về hóa dầu nên cuộc chiến ở Ukraine đã làm méo mó thị trường.
Nếu được bầu, Trump có thể sẽ bán tháo Ukraine hoặc ít nhất là sắp xếp về một lệnh ngừng bắn tạm thời, do đó tạo điều kiện cho dòng chảy dầu khí lớn hơn. Ông cũng muốn đảo ngược Đạo luật Giảm lạm phát của Hoa Kỳ và gia tăng sự thù địch với Trung Quốc, nơi sản xuất nhiều tấm pin mặt trời trên thế giới và các nhập lượng quan trọng khác cho tiến trình khử cacbon. Do đó, tình trạng trì trệ nghiêm trọng của việc tiến trình chuyển đổi xanh ở Hoa Kỳ là một rủi ro thực sự, thậm chí trước khi xét đến khả năng mà Trump sẽ tiếp tục tăng trợ cấp khổng lồ của Hoa Kỳ cho nhiên liệu hóa thạch.
Cũng giống như chiến lược kinh tế toàn diện của Trump dựa trên nỗi luyến tiếc về một thời đại đã qua, các chính sách năng lượng của ông sẽ là một nỗ lực viển vông nhằm đảo ngược thời gian. Cuối cùng, ông sẽ thất bại, nhưng không phải là trước khi đó không gây ra thiệt hại lớn cho khả năng cạnh tranh và an ninh của Hoa Kỳ.
Nhiệm kỳ đầu tiên của Trump đã cho thấy trước một nước Mỹ thân thiện với nhiên liệu hóa thạch sẽ có ý nghĩa như thế nào đối với phần còn lại của thế giới. Ông ủng hộ những người phủ nhận việc biến đổi khí hậu ở Brazil và nhiều quốc gia khác, và Hoa Kỳ đã rút khỏi thỏa thuận khí hậu Paris. Trong những năm sau đó, tiến trình hợp tác khí hậu toàn cầu rõ ràng đã chậm lại.
Nhưng tám năm sau khi ông lần đầu nhậm chức, những tác động về kinh tế và an ninh của việc biến đổi khí hậu đã trở nên rõ ràng hơn. Châu Âu và Nhật Bản có vẻ kiên quyết trong các cam kết đánh thuế nhập khẩu từ các nước gây ô nhiễm carbon lớn và mặc dù Trump có thể sẽ trả đũa vì những chính sách này, các đồng minh của Hoa Kỳ có thể an tâm phần nào vì thực tế là ông sẽ áp thuế đối với họ trong mọi trường hợp.
Trớ trêu thay, các doanh nghiệp đa quốc gia thường bị chỉ trích có thể đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tiến trình chuyển đổi xanh. Giới lãnh đạo của những doanh nghiêp này nhận ra thực tế của tình trạng biến đổi khí hậu và họ biết rằng họ phải hoạt động ở nhiều khu vực pháp lý. Nếu họ không tham gia vào tiến trình chuyển đổi xanh rộng lớn hơn, họ sẽ thua thiệt ngay bây giờ và thậm chí còn thua thiệt nặng nề hơn trong tương lai.
Ngay cả ở Hoa Kỳ, các tiểu bang lớn nhất và quan trọng nhất đã thông qua luật thúc đẩy các doanh nghiệp khử cacbon trong hoạt động của họ và giảm lượng khí thải carbon. Điều đó có nghĩa là các doanh nghiệp lớn hoạt động ở nhiều tiểu bang đã theo đuổi và áp dụng các công nghệ và hoạt động kinh doanh xanh – và vì những lý do tương tự như các doanh nghiệp đa quốc gia.
Đúng vậy, sẽ có những nỗ lực mạnh mẽ của một số doanh nghiệp nhiên liệu hóa thạch nhằm bãi bỏ các quy định này. Nhưng cũng sẽ có những nỗ lực mạnh mẽ hơn của xã hội dân sự, bao gồm cả tòa án buộc các doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm về thiệt hại mà họ đã gây ra. Giới lãnh đạo doanh nghiệp thông minh sẽ nhận ra sự ngu ngốc khi chống lại điều không thể tránh khỏi. Ngay cả trong ngành dầu khí, một số doanh nghiệp đã thay đổi mô hình kinh doanh của mình để giảm dần nhiên liệu hóa thạch và đầu tư vào năng lượng tái tạo.
Do đó, nền chính trị toàn cầu, khoa học, công nghệ, quản lý doanh nghiệp lành mạnh và bản thân khí hậu đều chống lại việc theo đuổi của Trump đối với nhiên liệu hóa thạch. Bốn thập niên trước, nhiều người cho rằng các nước vùng nhiệt đới sẽ phải gánh chịu phần lớn chi phí do nhiệt độ vốn đã cao của họ. Họ thực sự bị ảnh hưởng, một số phải đối mặt với tình trạng sa mạc hóa và một số khác sắp trở nên không thể ở được. Nhưng họ không đơn độc. Hoa Kỳ đã phải chịu thiệt hại to lớn và đến cuối thế kỷ, những tổn thất đó ước tính sẽ chiếm từ 1- 4% GDP hàng năm. Sẽ hợp lý hơn nhiều nếu chúng ta làm những gì có thể ngay bây giờ để hạn chế thiệt hại này thay vì thực hiện cùng một loại sửa chữa năm này qua năm khác. Bốn thập niên trước, chúng ta nghĩ rằng chi phí để chống lại việc biến đổi khí hậu sẽ rất cao. Nhưng năng lượng tái tạo giá rẻ và sự xuất hiện của các công nghệ mới khác đã thay đổi mọi thứ. Chi phí cho năng lượng tái tạo đang ở mức thấp và đang giảm, và thậm chí sẽ còn thấp hơn nữa và giảm nhanh hơn nữa nếu công chúng cam kết nhiều hơn đối với tiến trình chuyển đổi xanh và các khoản đầu tư cần thiết.
Xn đừng nhầm lẫn là sẽ có một tiến trình chuyển đổi xanh. Vấn đề duy nhất là tiến trình này sẽ diễn ra nhanh như thế nào và chúng ta sẽ phải chịu bao nhiêu thiệt hại nếu tiến trình này bị trì hoãn. Trump sẽ cố gắng phá vỡ tiến trình này. Ông muốn ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch ủng hộ và ngành công nghiệp này sẽ coi các khoản đóng góp cho chiến dịch tranh cử của mình là khoản đầu tư có lợi nhuận cao. Tất nhiên, Quốc hội do Đảng Cộng hòa kiểm soát sẽ làm bất cứ điều gì Trump nói. Môi trường ủng hộ cho nhiên liệu hóa thạch sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các khoản đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch, nhưng vì chúng có thời hạn dài nên nhiều khoản sẽ trở thành tài sản bị mắc kẹt. Do đó, người nộp thuế Hoa Kỳ có thể phải trả gấp ba lần cho sai lầm này. Ngoài các khoản trợ cấp trực tiếp và tiềm ẩn trong thời chính quyền của Trump và khoản bồi thường trực tiếp và tiềm ẩn cho các tài sản bị mắc kẹt vào một thời điểm nào đó trong tương lai, họ cũng sẽ phải giải quyết tình trạng thiếu hụt năng lượng và an ninh khí hậu.
Các cuộc bầu cử luôn quan trọng, nhưng cuộc bầu cử lần này quan trọng hơn hầu hết các cuộc bầu cử khác.
***
Joseph E. Stiglitz đoạt giải Nobel kinh tế, Giáo sư Đại học Columbia, Cựu Kinh tế trưởng Ngân hàng Thế giới (1997-2000), Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Tổng thống Hoa Kỳ, tác giả của cuốn sách mới nhất là The Road to Freedom: Economics and the Good Society (do NXB W. W. Norton & Company, Allen Lane ấn hành năm 2024).
KIM THEM DO 