Nina L. Krushcheva
Đỗ Kim Thêm dịch
Tổng thống Nga Vladimir Putin có thể hy vọng trừng phạt khối NATO bằng cách phá hủy cơ sở hạ tầng quân sự của Ukraine hoặc thành lập một chính phủ bù nhìn ở nước này. Nhưng lý do thực sự của Putin để xâm lược Ukraine ít thực dụng hơn và thậm chí còn nhiều báo động hơn.
Quyết định của Tổng thống Nga Vladimir Putin ra lệnh xâm lược toàn diện Ukraine bất chấp bất kỳ và tất cả các logic chính trị, ngay cả lý luận độc đoán cứng rắn của chính ông. Với cuộc tấn công vô cớ của mình, Putin tham gia vào một hàng dài các bạo chúa phi lý, không đặc biệt là Joseph Stalin, người tin rằng việc duy trì quyền lực của mình đòi hỏi phải một sự mở rộng liên tục của quyền lực. Logic đó đã khiến Stalin vi phạm những hành động tàn bạo khủng khiếp chống lại chính người dân của mình, bao gồm cả việc gây ra nạn đói khiến hàng triệu người Ukraine chết.
Một kẻ giết người hàng loạt khác của thế kỷ 20 là Mao Trạch Đông, ông tuyên bố rất nồi tiếng rằng quyền lực chính trị phát triển từ nòng súng – hoặc, dường như là do hoả tiển hạt nhân. Mao yêu cầu ông cố của tôi, nhà lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushchev, cung cấp cho Trung Quốc các vũ khí hạt nhân, để Mao có thể giữ cho các đối thủ của mình, trong và ngoài nước, làm con tin một cách có hiệu quả.
Chỉ có suy nghĩ tương tự mới có thể giải thích được hành động của Putin ở Ukraine. Putin nói rằng muốn „giải trừ việc Nazi hoá chế độ“ Ukraine, nhưng sự vô nghĩa của tuyên bố đó là rõ ràng, nhất là vì Tổng thống Ukraine, Volodymyr Zelensky, là người Do Thái. Vậy trò chơi kết cục của Putin là gì? Putin có muốn trừng phạt khối NATO bằng cách phá hủy cơ sở hạ tầng quân sự của Ukraine không? Putin có hy vọng thành lập một chính phủ bù nhìn, cho dù bằng cách thay thế Zelensky hay bằng cách biến Zelensky thành một Philippe Pétain người Ukraine, nhà lãnh đạo hợp tác với Pháp trong Thế chiến thứ hai?
Câu trả lời cho những vấn đề này có thể là có. Nhưng lý do thực sự của Putin để xâm lược Ukraine ít thực dụng hơn và báo động hơn nhiều. Putin dường như đã khuất phục trước nỗi ám ảnh do bản ngã của mình điều khiển với việc khôi phục vị thế của Nga như một cường quốc với phạm vi ảnh hưởng được xác định rõ ràng của riêng mình.
Putin mơ về một hội nghị như Yalta và Potsdam, nơi ông và các nhà lãnh đạo đại cường đồng sự, Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, phân chia thế giới với nhau. Ở đó, Putin và đồng minh mới Tập Cận Bình có lẽ sẽ hợp lực để giảm bớt phạm vi của phương Tây – và mở rộng mạnh mẽ phạm vi của Nga.
Giống như tác giả bất đồng chính kiến và người đoạt giải Nobel Aleksandr Solzhenitsyn, Putin từ lâu đã thể hiện mong muốn khôi phục vương quốc Chính thống giáo của Liên Xô – nền tảng của nền văn minh Nga – bằng cách xây dựng một Liên minh Nga bao gồm Nga, Ukraine, Belarus và các khu vực dân tộc Nga của Kazakhstan. Với cuộc xâm lược Ukraine đang diễn ra, các nước Cộng hòa thuộc Liên Xô cũ khác bắt đầu lo lắng, nhưng, như Putin đảm bảo cho Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev, Nga không „có kế hoạch khôi phục đế chế trong các ranh giới đế quốc cũ“. Đó là quốc gia Slavic, vốn nằm dưới sự kiểm soát quá mức của các nước thứ ba, không phải là sự kiểm soát của chính ông „, mà ông lo lắng rất nhiều.
Bất chấp nỗ lực của Putin để thực hiện tầm nhìn của Solzhenitsyn, các hành động quân sự của Putin là một sự khởi đầu từ nó. Ngay cả trong cơn sốt dân tộc chủ nghĩa của mình, Solzhenitsyn không bao giờ đánh mất đạo đức cơ bản. Nhiều như ông muốn khôi phục nước Nga lịch sử, không thể tưởng tượng ông ủng hộ việc tàn sát người Ukraine (và người Nga) trong tiến trình này. Ngược lại, Putin minh định là yêu mến Ukraine khi ra lệnh cho các lực lượng Nga ném bom các thành phố của nước này. Putin dường như cho rằng Trung Quốc sẽ ủng hộ ông. Nhưng trong khi ông phát động cuộc xâm lược chỉ vài tuần sau khi ký kết một cái gì đó giống như một thoả thuận lên minh với Tập Cận Bình ở Bắc Kinh, các phản ứng của các quan chức Trung Quốc là rất xa vời với những lời kêu gọi về sự “kiềm chế”.
Với sự phụ thuộc gần như hoàn toàn của Putin vào Trung Quốc để hỗ trợ trong việc thách thức một trật tự quốc tế do Mỹ lãnh đạo, bằng cách nói dối Tập là sẽ không có lợi thế về chính trị hoặc chiến lược. Đó là điều rất đáng lo ngại: Putin dường như không còn khả năng tính toán được cho là hướng dẫn việc ra quyết định của một nhà lãnh đạo. Khác xa với một đối tác bình đẳng, Nga hiện nay đang trên đường trở thành một loại nhà nước chư hầu của Trung Quốc.
Cuộc xâm lược Ukraine cũng khiến các đồng minh và những người ủng hộ Putin xa lánh. Một số thành viên trung thành nhất ở phương Tây của Putin, từ Tổng thống Séc Miloš Zeman đến Thủ tướng Hungary Viktor Orbán, đã lên án các hành động của Putin. Nhưng, có lẽ quan trọng hơn nhiều là những lời nói ảo tưởng của Putin đã khiến người Nga xa lánh. Với cuộc tấn công man rợ Ukraine, Putin đã hy sinh nhiều thập kỷ phát triển kinh tế và xã hội và phá hủy hy vọng mà người Nga đã nắm giữ cho tương lai. Nga sẽ là một quốc gia bị toàn cầu ruồng bỏ trong nhiều thập kỷ.
Khi tôi điện thoại cho một người bạn ở Kiev để tìm hiểu chuyện gì đang xảy ra, anh ấy nói với tôi rằng các hầm trú bom đang mở, và mọi người cũng đang trốn trong các ga tàu điện ngầm. „Rất giống như là Thế chiến thứ hai,“ ông châm biếm, trước khi lưu ý rằng „một người đàn ông nói rất nhiều về thiệt hại chiến tranh có thể gây ra chiến tranh cho một quốc gia anh em.“ Và rồi anh ta quay câu hỏi của tôi về tôi: „Anh nói cho tôi biết chuyện gì đang xảy ra. Người Nga là những người tiếp tục bầu ra tên phát xít này“.
Mặc dù nhận thức là dễ hiểu, nhưng điều đó không hoàn toàn đúng. Người Nga đã bầu Putin lúc đầu, nhưng chỉ đơn thuần là đầu hàng trước sự cai trị của ông trong những năm gần đây, bởi vì phiếu bầu của chúng ta không còn quan trọng nữa. Tương tự như vậy, khi tuyên bố rằng 73% người Nga ủng hộ hành động của Putin ở Ukraine là tuyên truyền thuần túy. Hàng ngàn người đang tụ tập tại các thành phố của Nga, nói. “Phản đối chiến tranh” bất chấp các vụ giam giữ và sự tàn bạo của cảnh sát. Lần này, người Nga dường như không thể đầu hàng một cách lặng lẽ. Trong những ngày và tuần lể tới, thế giới có thể mong đợi nhiều tín hiệu hơn cho thấy người Nga không muốn có cuộc chiến này.
Chủ nghĩa Stalin đã không chết cho đến khi Stalin làm vậy. Điều tương tự cũng đúng với chủ nghĩa Mao. Liệu điều đó cũng đúng với chủ nghĩa Putin?
***
Nina L. Khrushcheva, Giáo sư các vấn đề quốc tế tại The New School, là đồng tác giả với Jeffrey Tayler, trong tác phẩm gần đây nhất là In Putin’s Footsteps: Searching for the Soul of an Empire Across Russia’s Eleven Time Zones (St. Martin’s Press, 2019).
KIM THEM DO 