Đỗ Kim Thêm dịch
Ngay cả khi các hiệp ước chính thức về an ninh trên không gian mạng không thể được tiến hành, giới hạn đối với một số loại mục tiêu dân sự nhất định và đàm phán các quy tắc sơ bộ của lộ trình là vấn đề khả thi.
Liệu Tổng thống Mỹ Joe Biden có thành công khi khởi động một tiến trình như vậy trong cuộc gặp vào tháng trước với Tổng thống Nga Vladimir Putin không, vấn đề sẽ sớm được sáng tỏ.
Khi Tổng thống Mỹ Joe Biden và Tổng thống Nga Vladimir Putin tổ chức hội nghị thượng đỉnh đầu tiên tại Geneva vào tháng trước, vũ khí mạng đóng vai trò lớn hơn trong chương trình nghị sự so với loại vũ khí hạt nhân. Rõ ràng thế giới đã thay đổi kể từ Chiến tranh Lạnh, nhưng Biden đã hoàn thành điều gì, nếu có?
Trong hơn hai thập kỷ, Nga đã đề xuất một Hiệp ước của Liên Hiệp Quốc (LHQ) về không gian mạng. Nhưng Hoa Kỳ xem một hiệp ước như vậy là không thể kiểm chứng. Không giống như vũ khí hạt nhân, sự khác biệt giữa vũ khí mạng và mã máy vi tính khác có thể phụ thuộc đơn giản vào ý định của lập trình viên.
Thay vì một hiệp ước, Nga, Mỹ và 13 quốc gia khác đã đồng ý với các tiêu chuẩn tự nguyện, được vạch ra bởi các nhóm chuyên gia chính phủ do LHQ tài trợ, cấm các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng dân sự của nhau và không ngăn chặn các hành vi sai trái được dàn dựng từ lãnh thổ của họ. Mặc dù các tiêu chuẩn này đã được tái khẳng định tại LHQ vào mùa xuân vừa qua, giới hoài nghi ghi nhận là ngay sau khi đồng ý với một báo cáo năm 2015, Nga đã tấn công hệ thống điện của Ukraine và can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016.
Không giống như Hoa Kỳ, nơi thành lập Bộ Tư lệnh Không gian mạng (USCYBERCOM) vào năm 2010, Nga chưa bao giờ chính thức thừa nhận có khả năng tấn công trên không gian mạng. Cả hai quốc gia thâm nhập vào mạng lưới của nhau để thu thập thông tin tình báo, nhưng đôi khi rất khó để vạch ra ranh giới giữa gián điệp và chuẩn bị chiến trường. Đó là lý do tại sao vào đầu năm nay, Mỹ đã phàn nàn về cuộc tấn công của Nga vào SolarWinds, doanh nghiệpcủa Mỹ, được cho là đã lây nhiễm cho ít nhất là chín cơ quan chủ yếu của chính phủ và hơn một trăm tập đoàn quan trọng.
Ngay cả khi các hiệp ước chính thức về kiểm soát vũ khí không thể tiến hành được, vẫn có thể đặt ra các giới hạn đối với một số loại mục tiêu dân sự nhất định và đàm phán các quy tắc sơ bộ của lộ trình. Ví dụ, bất chấp sự khác biệt về ý thức hệ sâu xa, năm 1972 Hoa Kỳ và Liên Xô đã đàm phán một Thỏa thuận về sự cố trên biển để hạn chế hành vi hải quân có thể dẫn đến leo thang nguy hiểm.
Gián điệp không trái với luật pháp quốc tế, và một thỏa thuận cấm hoạt động sẽ không đáng tin cậy. Tuy nhiên, Mỹ và Nga có thể đàm phán các giới hạn đối với hành vi của họ về mức độ (không phải sự tồn tại) của hoạt động gián điệp trên mạng của họ. Hoặc họ có thể đồng ý đặt ra các giới hạn về sự can thiệp của họ vào các tiến trình chính trị quốc nội của nhau. Ngay cả khi không có thỏa thuận về các định nghĩa chính xác, họ có thể trao đổi các tuyên bố đơn phương về các lĩnh vực tự kiềm chế và thiết lập một tiến trình tư vấn thường xuyên để ngăn chặn xung đột.
Dường như đây là phương cách được Biden khám phá ở Geneva. Theo các tường thuật của báo chí, Biden đã trao cho Putin một danh sách gồm có 16 lĩnh vực cơ sở hạ tầng quan trọng – bao gồm năng lượng, y tế, công nghệ thông tin, dịch vụ tài chính, hóa chất và truyền thông – mà ông nói „nên đặt ra ngoài các giới hạn để tấn công trong thời kỳ“.
Theo một nghĩa nào đó, điều này không phải là mới. Danh sách những gì mà người Mỹ coi là cơ sở hạ tầng quan trọng từ lâu đã được đăng trên trang mạng của Cơ quan An ninh Mạng và Cơ sở hạ tầng Hoa Kỳ (US Cybersecurity and Infrastructure Security Agency). Nhưng ý nghĩa nó là khác đi khi một vị nguyên thủ quốc gia trao tay một danh sách cho người đồng nhiệm.
Sau cuộc họp, Biden tiết lộ rằng đã hỏi Putin rằng ông sẽ cảm thấy thế nào nếu bọn chuyên tống tiền loại bỏ các đường ống của Nga, khi doanh nghiêp US Colonial Pipeline vào tháng 5 bị những tên tội phạm hoạt động từ Nga. Điều này sẽ rất tốn kém cho nền kinh tế Nga, phụ thuộc nặng nề vào các đường ống để xuất khẩu khí đốt tự nhiên của Nga. Người Mỹ không cho rằng cuộc tấn công của bọn tống tiền doanh nghiệp Colonial là thuộc về chính phủ Nga, nhưng các chuyên gia Mỹ đã ghi nhận là các băng đảng tội phạm ở Nga dường như hoạt động mà không bị trừng phạt, miễn là họ không tấn công các mục tiêu của Nga.
Trong cuộc họp báo sau cuộc họp thượng đỉnh, Biden nói: „Tôi đã chỉ ra cho Putin biết rằng chúng tôi có khả năng đáng kể trên không gian mạng. Và Putin biết điều đó. Putin không biết chính xác khả năng đó là gì, nhưng nó rất là quan trọng. Và trên thực tế, nếu vi phạm các tiêu chuẩn cơ bản này, chúng tôi sẽ đáp ứng bằng không gian mạng. Putin biết.“
Nói một cách khác, Biden đang ngụ ý một mối đe dọa nếu Nga tiếp tục vi phạm các quy tắc tự nguyện cấm các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng dân sự và sử dụng lãnh thổ của mình cho các mục đích có hại. Putin rất thông minh và chắc chắn đã nghe thông điệp này, nhưng liệu thái độ của Nga có được cải thiện hay không, nó phụ thuộc vào uy tín của Biden.
Vẽ ra các đường báo động đỏ có thể là đòi hỏi tinh tế. Giới phê bình lo rằng bằng cách liệt kê những gì cần được bảo vệ, Biden có thể đã ngụ ý rằng các lĩnh vực khác là trò chơi công bằng. Hơn nữa, các đường báo động đỏ phải được thực thi để có hiệu quả. Giới phê bình cho rằng trọng tâm của lời cảnh báo nên tập trung vào số lượng thiệt hại đã gây ra, không phải là thiệt hại ở đâu hoặc là như thế nào.
Bằng cách suy luận tương tự, người ta không yêu cầu chủ buổi tiệc tắt tất cả âm nhạc của họ; cảnh báo cho họ, nếu tiếng ồn trở nên lớn quá không thể chịu đựng được, sẽ gọi cảnh sát. Cách mà Putin giải thích về thông điệp của Biden như thế nào, vẫn còn được nhìn thấy trong những tháng tới, nhưng hai tổng thống đã đồng ý thành lập một nhóm làm việc trên mạng có thể cố gắng xác định giới hạn „có thể chấp nhận được“.
Hoa Kỳ sẽ cần minh định đơn phương các tiêu chuẩn mà họ cam kết sẽ tuân thủ. Khi Nga vượt qua lằn ranh như vậy, Mỹ sẽ phải chuẩn bị với các biện pháp trả đũa có mục tiêu, chẳng hạn như xoá trống các tài khoản ngân hàng của một số đầu sỏ đặc quyền, tiết lộ thông tin gây lo âu hoặc phá vỡ mạng lưới của Nga. Chiến lược tiên thủ và tham gia liên tục của USCYBERCOM có thể hữu ích cho việc răn đe, nhưng nó phải đi kèm với một tiến trình liên lạc trong thầm lặng.
Các nhóm tội phạm thường đóng vai trò là do nhà nước ủy nhiệm ở các mức độ khác nhau, và Hoa Kỳ sẽ phải làm rõ rằng các nhóm tội phạm trên mạng hành động xem như là chốn không người sẽ dẫn đến việc trả đũa. Và bởi vì các quy tắc của lộ trình sẽ không bao giờ hoàn hảo, chúng phải đi kèm với một tiến trình tư vấn thường xuyên để thiết lập một khuôn khổ cảnh báo và đàm phán. Liệu Biden đã thành công trong việc khởi động một tiến trình như vậy ở Geneva, hoặc liệu các mối quan hệ về không gian mạng của Nga và Mỹ sẽ vẫn duy trì mức bình thường tồi tệ của họ, nó cũng có thể trở nên minh bạch hơn trong những tháng tới.
***
Joseph S. Nye, Jr., Giáo sư Đại học Harvard và là tác giả sách Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump.
Bài liên quan:
Trung Quốc và Hoa Kỳ nên cạnh tranh như thế nào*
Triển vọng bang giao Nga-Hoa với Hiệp ước Hữu nghị mới
KIM THEM DO 