Di sản đắt giá của Donald Trump

Project-Syndicate

Richard Haass

Đỗ Kim Thêm dịch

Nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump là một hậu quả, nhưng nó gây nhiều tác động phá hoại hơn là mang lại những thành tựu. Các cuộc tấn công liên tục gây thiệt hại cho nền dân chủ Mỹ, đối sách không hiệu quả trong trận đại dịch và các quyết định về chính sách đối ngoại gây rối loạn, sẽ khó – nếu không muốn nói là không thể – hàn gắn trong một sớm một chiều.

Cuối cùng, chúng ta có thể tuyên bố với lòng tự tin rằng, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump sẽ rời khỏi toà Bạch Ốc vào ngày 20 tháng 1, tuy là trong miễn cưỡng. Khi bốn năm cầm quyền của Trump kết thúc, sẽ không còn quá sớm để đặt ra vấn đề về việc Trump sẽ được nhìn nhận như thế nào.

Lịch sử sẽ đánh giá Trump trở thành một tổng thống Mỹ gây nhiều hậu quả khi Trump đã để lại cho nước Mỹ và thế giới nhiều thay đổi. Trump cũng sẽ được coi là một trong những người tồi tệ nhất, nếu không muốn nói là tồi tệ nhất từ trước đến nay.

Đúng vậy, Trump đã đạt được một số việc hữu ích. Về việc trong nước, Trump thúc đẩy các chính sách – cắt giảm mức thuế doanh nghiệp quá cao; nới lỏng một số quy định nặng nề – dường như đã góp phần cho tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. Về chính sách đối ngoại, Trump đáng được ghi nhận vì đã chuyển chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc ngày càng đàn áp, mạnh mẽ và quyết đoán theo đường hướng tỉnh táo và phê phán hơn. Trump cũng có lý khi cấp vũ khí phòng thủ cho Ukraine, khi một phần đất nước đang bị Nga chiếm đóng.

Đàm phán Hiệp ước Thương mại mới với Mexico và Canada, và sau đó thuyết phục Quốc hội thông qua, đó là một thành tựu đáng kể, ngay cả khi sự cải thiện đối với Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) còn khiêm tốn và các phần quan trọng của hiệp định mới được lấy từ văn bản của Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương lớn hơn mà Trump đã từ chối một cách thiếu khôn ngoan. Hoa Kỳ cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện cho việc bình thường hóa quan hệ giữa Israel và một số nước láng giềng trong khối Ả Rập, dù các nước này không đạt được bất kỳ bước tiến nào trong vấn đề Palestine.

Nhưng những thành tích này và bất kỳ thành tích nào khác đều bị xoá mờ bởi những gì Trump đã làm sai. Nổi bật đặc biệt là ba thất bại. Đầu tiên là những thiệt hại mà Trump đã gây ra cho nền dân chủ Mỹ. Các sự kiện vào ngày 6 tháng 1 năm 2021, khi một đám đông ủng hộ cho Trump bao vây và chiếm đóng Điện Capitol của Hoa Kỳ, là đỉnh điểm của những nỗ lực của tổng thống nhằm bêu xấu giới truyền thông, vi phạm các quy tắc đã được thiết lập, quảng cáo cho dối trá, nghi vấn thẩm quyền của tòa án và bác bỏ kết quả của cuộc bầu cử tổng thống, đã vượt qua mọi thử thách nghiêm trọng về tính hợp pháp của cuộc bầu cử.

Xúi giục và khích động của Trump về hoạt động bất hợp pháp và bạo lực là dấu hiệu cuối cùng không thể chấp nhận được. Rõ ràng là, không phải tất cả lỗi ở đây do Trump, vì không ai buộc quá nhiều giới chức trong đảng Cộng hòa phải làm theo sự chỉ đạo của Trump trong việc tìm cách làm suy yếu tính hợp pháp sự chiến thắng của Tổng thống đắc cử Joe Biden.

Những người đã hỗ trợ cho Trump thông qua các hỗ trợ chính trị và tài chính chia sẻ trách nhiệm đối với cuộc tấn công liên tục của Trump trong những hạn chế quan trọng cho việc vận hành của bất kỳ hệ thống dân chủ nào. Tuy nhiên, điều phân biệt biến cố này của chủ nghĩa dân túy Mỹ khi so với các biến cố xảy ra trước đây là nó được diễn ra ngay trong phòng Bầu Dục, chứ không phải là từ bên ngoài.

Vấn đề xác định thứ hai là COVID-19. Sự bùng phát của virus corona và lây lan sau đó là thất bại của Trung Quốc, nhưng phản ứng thiếu hiệu quả và không đầy đủ của Trump là lý do giải thích tại sao 400.000 người Mỹ chết vì căn bệnh này vào thời điểm Trump rời nhiệm sở. Phản ứng thiếu sót của Hoa Kỳ cũng khiến hàng triệu việc làm và doanh nghiệp biến mất (một số sẽ bị mất vĩnh viễn), hàng triệu sinh viên tụt lại phía sau và các chính phủ cũng như người dân trên thế giới mất đi sự tôn trọng đối với Mỹ.

Có nhiều điều mà chính quyền Trump có thể và đáng lẽ phải làm để đối phó với virus corona. Vì vai trò của tổng thống, mặc dù Trump xứng đáng được ghi công trạng trong việc thúc đẩy cho sự phát triển của vắc-xin COVID-19, nhưng thành tựu này đã bị suy giảm một phần là do sắp xếp thất bại trong việc phân phối cho có hiệu quả. Chính quyền cũng không đưa ra được thông điệp nhất quán về sự cần thiết của khẩu trang, cũng như không bảo đảm rằng nhân viên y tế có đầy đủ đồ bảo hộ, hoặc cung cấp sự hỗ trợ thiết yếu của liên bang để phát triển các xét nghiệm hiệu quả.

Sự tương phản với các phản ứng tương đối thành công của Đài Loan, Úc, New Zealand, Đức, Việt Nam và Trung Quốc nhấn mạnh rằng, một đợt bùng phát virus không cần thiết phải dẫn đến một trận đại dịch, và chắc chắn không phải là một đại dịch mang tầm vóc như ở Mỹ. Trớ trêu thay, Trump dường như lo sợ rằng ưu tiên chống lại COVID-19 sẽ làm suy yếu nền kinh tế và mất cơ hội tái đắc cử, trong khi thực tế, Trump đã thất bại trong việc vượt qua thách thức có lẽ đã đặt ra cho Trump.

Việc xác định thứ ba trong di sản thất bại của Trump là chính sách đối ngoại làm suy yếu vị thế của Mỹ trên thế giới. Một phần kết quả này là do một số lý do được mô tả ở trên: cuộc tấn công của Trump vào nền dân chủ và không đối phó hiệu quả với COVID-19.

Nhưng chính sách đối ngoại của Trump cũng thất bại vì các 1ý do riêng. Triều Tiên đã bổ sung kho vũ khí hạt nhân và chế tạo ngày càng nhiều và tốt hơn, bất chấp chính sách ngoại giao cá nhân của Trump với Kim Jong-un. Iran đã giảm thời gian cần thiết để phát triển vũ khí hạt nhân sau khi chính quyền Trump đơn phương rút khỏi Hiệp ước Hạt nhân năm 2015 (Kế hoạch Hành động Toàn diện). Chế độ độc tài của Venezuela vững chắc hơn, và Nga, Syria và Iran đã gia tăng ảnh hưởng trên khắp Trung Đông sau khi Mỹ rút quân và hỗ trợ cho các đối tác địa phương.

Nói rộng hơn, việc Mỹ rút khỏi các hiệp định và thể chế quốc tế đã thành dấu hiệu nổi bật trong chính sách đối ngoại của Trump, cũng như việc chỉ trích các đồng minh châu Âu và châu Á của Mỹ, thân thiện với các nhà lãnh đạo độc tài và coi thường các vi phạm nhân quyền. Kết quả cuối cùng còn lại là, tình trạng giảm ảnh hưởng của Hoa Kỳ trên chính trường thế giới.

Trump thừa hưởng một loạt các mối quan hệ, liên minh và thể chế, tuy không hoàn hảo, nhưng đã có trong 75 năm qua, tạo ra một bối cảnh trong đó xung đột giữa các cường quốc đã được tránh né, nền dân chủ được mở rộng, thịnh vương và mức sống tăng lên. Với sự pha trộn giữa chủ nghĩa dân tộc “Nước Mỹ trên hết”, chủ nghĩa đơn phương và chủ nghĩa biệt lập, Trump đã làm những gì có thể để phá vỡ nhiều mối quan hệ này và sự thu xếp này mà không đặt bất cứ điều gì tốt hơn cho vị thế của Mỹ.

Sửa chữa các thiệt hại này trong một sớm một chiều sẽ là chuyện rất khó, nếu không muốn nói là không thể. Trump sẽ không còn là tổng thống nữa, nhưng Trump sẽ vẫn có ảnh hưởng trong đảng Cộng hòa và đất nước. Trong khi thế giới đang ngày càng rối ren và ảnh hưởng của Hoa Kỳ đã suy giảm, Trump đã thúc đẩy đáng kể cả hai xu hướng. Điểm mấu chốt là Trump đang để lại một đất nước và một thế giới trong tình trạng tồi tệ hơn nhiều so với những gì mà Trump được thừa hưởng. Đó là di sản đau buồn của Trump.

***

Richard Haass, Chủ tịch Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, Giám đốc Hoạch định Chính sách, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ (2001-2003), Đặc phái viên của Tổng thống George W. Bush tại Bắc Ireland và Điều phối viên về Afghanistan. Ông là tác giả của The World: A Brief Introduction (Penguin Press, 2020).