Trump là một bước ngoặt trong nền chính trị thế giới?

Joseph S. Nye, Jr.

Đỗ Kim Thêm dịch

Project-Syndicate

Liệu nhiệm kỳ tổng thống của Donald Trump có đánh dấu một bước ngoặt trọng đại trong lịch sử của thế giới hay là một tai nạn nhỏ trong lịch sử? Lời kêu gọi bầu cử của Trump có thể ảnh hưởng đến các vấn đề nội chính, nhưng ảnh hưởng của ông đối với nền chính trị thế giới có thể mang tính chất chuyển đổi, đặc biệt nhất là nếu ông tái đắc cử trong nhiệm kỳ thứ hai.

Khi Hoa Kỳ bước vào giai đoạn cuối của chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2020 và không có đại hội đề cử của bên nào có nhiều cuộc thảo luận về chính sách đối ngoại, cuộc tranh tài giữa Tổng thống Donald Trump và Joe Biden rõ ràng sẽ được tiến hành chủ yếu trên chiến trường về các vấn đề quốc nội. Tuy nhiên, về lâu dài, các nhà sử học sẽ hỏi liệu xem nhiệm kỳ tổng thống của Trump có phải là bước ngoặt trọng đại đối với vai trò của Mỹ trên thế giới hay chỉ là một tai nạn nhỏ trong lịch sử.

Trong giai đoạn này, câu trả lời là không thể biết được, bởi vì chúng ta không biết liệu xem Trump có được tái đắc cử không. Cuốn sách của tôi Do Morals Matter? đánh giá 14 vị tổng thống kể từ năm 1945 và tôi cho điểm chính thức cho Trump là „không hoàn thành“, nhưng hiện tại ông được  xếp ở trong nhóm cuối cùng.

Các tổng thống đứng hàng đầu như Franklin D. Roosevelt đã nhìn ra sai lầm của chủ nghĩa cô lập của Mỹ trong những năm 1930 và tạo ra một trật tự quốc tế tự do sau năm 1945. Một bước ngoặt là các quyết định trong thời hậu chiến của Harry S. Truman đã dẫn đến các liên minh thương trực kéo dài cho đến ngày nay. Mỹ đầu tư mạnh vào Kế hoạch Marshall năm 1948, thành lập khối NATO năm 1949 và lãnh đạo một liên minh của Liên Hiệp Quốc tham chiến tại Hàn Quốc năm 1950. Năm 1960, dưới thời chính quyền của Dwight D.Eisenhower, Mỹ đã ký một hiệp ước an ninh mới với Nhật Bản.

Trong những năm qua, người Mỹ đã có những chia rẽ gay gắt – giữa họ và với các nước khác – về việc can thiệp quân sự vào các nước đang phát triển như Việt Nam và Iraq. Nhưng trật tự của thể chế tự do tiếp tục nhận được sự ủng hộ rộng rãi cho đến cuộc bầu cử năm 2016, khi Trump trở thành ứng cử viên đầu tiên của một đảng lớn tấn công trật tự này. Trump cũng là một người hoài nghi về sự can thiệp nước ngoài, và trong khi ông đã tăng ngân sách quốc phòng, ông đã sử dụng vũ lực một cách tương đối dè dặt.

Chủ trương chống can thiệp của Trump tương đối là phổ biến, nhưng định nghĩa hẹp hòi của ông, mang tính giao dịch về lợi ích của Hoa Kỳ và sự hoài nghi của ông về các liên minh và định chế đa phương không phản ánh ý kiến của đa số. Kể từ năm 1974, Hội đồng Quốc tế Sự Vụ tại Chicago đã hỏi công chúng liệu xem Mỹ nên tham gia tích cực hay đứng ngoài các vấn đề thế giới. Khoảng một phần ba công chúng Mỹ kiên trì theo chủ nghĩa biệt lập, đạt mức cao là 41% vào năm 2014. Tuy nhiên, trái với sự hiểu biết thông thường, 64% ủng hộ sự tham gia tích cực vào thời điểm bầu cử năm 2016, và con số đó đã tăng lên mức cao 70% vào năm 2018.

Cuộc bầu cử của Trump và lời kêu gọi theo tinh thần dân túy của ông phụ thuộc vào sự chênh lệch kinh tế được nhấn mạnh bởi cuộc Đại suy thoái năm 2008, nhưng thậm chí nhiều hơn trong việc phân cực về những thay đổi văn hóa liên quan đến chủng tộc, vai trò của phụ nữ và bản sắc theo giới tính. Trong khi không giành được phiếu phổ thông vào năm 2016, Trump đã liên kết thành công sự phẫn nộ của người da trắng về tầm nhìn và ảnh hưởng ngày càng tăng của thiểu số chủng tộc và sắc tộc với chính sách đối ngoại bằng cách đổ lỗi cho sự bất an kinh tế và trì trệ tiền lương do các thỏa thuận thương mại tồi tệ và vấn đề nhập cư. Tuy nhiên, trên cương vị tổng thống, theo cựu cố vấn an ninh quốc gia John Bolton, Trump có rất ít chiến lược và chính sách đối ngoại của ông chủ yếu được thúc đẩy bởi vấn đề nội chính và lợi ích cá nhân.

Ngay trước khi Trump nhậm chức, Martin Wolf của The Financial Times đã mô tả thời điểm này là „sự kết thúc của cả hai thời kỳ kinh tế – thời kỳ toàn cầu hóa do phương Tây dẫn đầu – và một thời kỳ địa chính trị, ‚thời điểm đơn cực‘ hậu chiến tranh lạnh do Mỹ dẫn đầu trật tự toàn cầu.” Trong trường hợp đó, Trump có thể chứng tỏ là một bước ngoặt trong lịch sử nước Mỹ và thế giới, đặc biệt nếu ông tái đắc cử. Lời kêu gọi bầu cử của Trump có thể làm thay đổi chính trị trong nước, nhưng ảnh hưởng của Trump có thể biến đổi cho nền chính trị thế giới

Cuộc tranh luận hiện tại về Trump làm sống lại một vấn đề lâu nay: Liệu các kết quả lịch sử quan trọng là sản phẩm trong sự lựa chọn của các nhà lãnh đạo chính trị hay phần lớn là kết quả của các lực lượng xã hội và kinh tế ngoài tầm kiểm soát của bất kỳ ai? Đôi khi, lịch sử giống như một dòng sông chảy xiết được định hình bởi lượng mưa và địa hình, và các nhà lãnh đạo chỉ đơn giản là những con kiến bám vào một khúc gỗ trong dòng chảy. Theo quan điểm của tôi, các nhà lãnh đạo giống như những chiếc bè nước cố gắng lèo lái và chống đỡ những tảng đá, đôi khi bị lật và đôi khi thành công trong việc đi đến một điểm đến mong muốn.

Ví dụ, Roosevelt đã không thể đưa Mỹ vào Thế chiến thứ hai cho đến khi tấn công của Nhật tại Trân Châu Cảng, nhưng việc định hình khuôn khổ đạo đức của ông về mối đe dọa do Hitler gây ra, và sự chuẩn bị của ông để đối đầu với mối đe dọa đó, tỏ ra rất cẩn trọng. Sau Thế chiến thứ hai, phản ứng của Hoa Kỳ đối với tham vọng của Liên Xô có thể rất khác khi Henry Wallace (người được thay thế làm phó tổng thống trong liên danh vời Roosevelt trong cuộc bầu cử năm 1944), không phải Truman, là tổng thống. Sau cuộc bầu cử năm 1952, nội các của Robert Taft theo chủ trương cô lập hoặc một nhiệm kỳ tổng thống của Douglas MacArthur đầy quyết đoán có thể đã làm gián đoạn việc củng cố tương đối suôn sẻ chiến lược ngăn chặn của Truman, do Eisenhower chủ trì.

John F. Kennedy đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn chiến tranh hạt nhân trong Cuộc Khủng hoảng tên lửa Cuba và sau đó ký kết thỏa thuận đầu tiên về kiểm soát vũ khí hạt nhân . Nhưng Kennedy và Lyndon B. Johnson đã làm cho đất nước sa lầy vào sự thất bại không cần thiết của Chiến tranh Việt Nam. Trong những thập kỷ sau cùng của thế kỷ trước, các lực lượng kinh tế gây ra sự xói mòn cho Liên bang Xô viết và các hành động của Mikhail Gorbachev đã đẩy nhanh sự sụp đổ của khối Liên Xô. Nhưng xây dựng khả năng phòng thủ và kỹ năng đàm phán của Ronald Reagan và kỹ năng của  George H.W Bush trong việc quản lý các cuộc khủng hoảng đã đóng một vai trò quan trọng trong việc kết thúc hòa bình cho Chiến tranh Lạnh, với một nước Đức thống nhất trong khối NATO.

Nói cách khác, các nhà lãnh đạo và kỹ năng của họ là quan trọng – điều đó cũng có nghĩa là Trump không thể dễ dàng bị gạt ra. Quan trọng hơn những dòng tweet của Trump là sự suy yếu của các thể chế, liên minh và sức thu hút về quyền lụ6c mềm của Mỹ, những thứ mà các cuộc thăm dò cho thấy đã giảm kể từ năm 2016.

Các kỹ năng về tổ chức và theo thủ thuật như Machiavelli là điều cần thiết cho các tổng thống Mỹ thành công, nhưng thông minh cảm xúc cũng cần như vậy, nó dẫn đến sự tự nhận thức, tự kiểm soát và hiểu biết về hoàn cảnh, không có yếu tố nào thể hiện rõ nơi con người Trump. Người kế nhiệm của Trump, cho dù vào năm 2021 hay 2025, sẽ đối đầu với một thế giới đã thay đổi, một phần là do tính cách và chính sách riêng của Trump. Sự thay đổi đó sẽ lớn đến mức nào phụ thuộc vào việc Trump là tổng thống một nhiệm kỳ hay hai nhiệm kỳ. Sau ngày 3 tháng 11, chúng ta sẽ biết đang ở trong một bước ngoặt lịch sử hay lúc hạ màn một tai nạn lịch sử.

***

Joseph S. Nye, Jr, Giáo sư Đại học Harvard và là tác giả của cuốn sách Is the American Century Over? and Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump.