Joseph S. Nye
Đỗ Kim Thêm dịch
Lời dịch giả: Joseph S. Nye cho rằng: “Cả Trung Quốc lẫn Mỹ đều không gây ra mối đe dọa sinh tồn cho nhau theo cách mà Hitler của Đức hay Stalin của Liên Xô đã làm. Trung Quốc sẽ không xâm lăng Hoa Kỳ, và Trung Quốc không thể trục nước Mỹ ra khỏi vùng Tây Thái Bình Duơng”.
Thực tế cho thấy là tình hình biển Đông ngày càng căng thẳng và cả hai không giảm kiềm chế làm cho luận thuyết của Graham Allison về cuộc chiến không thể tránh theo Peloponnesian có vẻ thuyết phục hơn.
Thời đại mới, Trung Quốc có các phưong tiện tinh vi hơn, không cần theo cách của Hitler và Stalin, mà khuynh đảo bằng bẫy nợ và tham nhũng là chính. Việt Nam, Sri Lanka, Pakistan, Maldives, Montenegro, Djibouti và hàng chục “quốc gia nhỏ mà nợ lớn” khắp thế giới cũng đang lần lượt rơi vào Bẫy Trung Quốc như Bẫy Thucidydes.
Vì phải lo Hán hoá cho Việt Nam, Đông Duơng, Đông Á và Ấn Độ Dương, một bước chuyển tiếp tiên quyết mà Trung Quốc chưa trục Mỹ ra khỏi khu vực Tây Thái Bình Duơng và xâm lăng Hoa Kỳ. Tinh thần Hán nô tự nguyện của lãnh đạo Việt Nam làm cho hiểm hoạ diệt vong của Việt Nam thành hiện thực. Đó là sai lầm mà Joseph S. Nye chưa nhận ra.
***
Hoa Kỳ và Trung Quốc đã bước vào một giai đoạn mới trong mối quan hệ, nhưng nói về một cuộc chiến tranh lạnh mới là gây hiểu lầm. Hoa Kỳ vẫn giữ được ưu thế về mặt chiến lược, và trong một số các vấn đề ngày càng nhiều, cả hai nước đều không thể đơn phương giải quyết.
Trong chuyến thăm Bắc Kinh vào tháng 10, tôi thường được hỏi là liệu những lời chỉ trích gay gắt gần đây của Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence về Trung Quốc có đánh dấu như là lởi tuyên chiến về một cuộc chiến tranh lạnh mới không. Tôi trả lời rằng Hoa Kỳ và Trung Quốc đã bước vào một giai đoạn mới trong mối quan hệ, nhưng ẩn dụ cho một cuộc chiến tranh lạnh là gây hiểu nhầm.
Trong thời Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ và Liên bang Xô viết nhắm hàng chục ngàn các loại vũ khí hạch tâm vào nhau và hầu như không có các mối quan hệ thương mại hoặc văn hóa. Ngược lại, Trung Quốc có vũ khí hạch tâm hạn chế hơn, tổng cộng dung lượng mậu dịch Mỹ-Hoa hàng năm là nửa ngàn tỷ đô la, và hơn 350.000 sinh viên Trung Quốc và ba triệu khách du lịch đến Mỹ mỗi năm. Mô tả tốt hơn về mối quan hệ song phương ngày nay là “sự cạnh tranh hợp tác”.
Khi kết thúc Thế chiến II, các mối quan hệ Mỹ-Hoa đã trải qua ba giai đoạn mà từng giai đoạn kéo dài khoảng hai thập niên. Sự thù địch đánh dấu 20 năm sau Chiến tranh Triều Tiên, tiếp theo là sự hợp tác hạn chế chống lại Liên Xô trong giai đoạn theo sau chuyến viếng thăm nổi tiếng của Tổng thống Richard Nixon năm 1972.
Kết thúc Chiến tranh Lạnh dẫn đến giai đoạn thứ ba của sự tham gia kinh tế, với việc Mỹ giúp cho Trung Quốc trong hội nhập kinh tế toàn cầu, bao gồm cả việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001. Tuy nhiên, trong thập niên đầu tiên sau Chiến tranh Lạnh, chính quyền của Tổng thống Bill Clinton đã đặt cược bằng cách đồng thời tăng cường liên minh Mỹ-Nhật và cải thiện quan hệ với Ấn Độ. Hiện nay, kể từ năm 2017, Cơ quan Chiến lược An ninh Quốc gia Hoa Kỳ tập trung vào sự cạnh tranh các đại cường, với Trung Quốc và Nga được xem như làm đối thủ chính của Mỹ.
Trong khi nhiều nhà phân tích Trung Quốc đổ lỗi giai đoạn thứ tư này cho Tổng thống Mỹ Donald Trump, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng bị quy trách. Khi từ bỏ chính sách thận trọng của Đặng Tiểu Bình trong việc duy trì về thanh danh quốc tế trong mức độ thấp; bằng cách hủy bỏ quy định nhiệm kỳ trong chức vụ chủ tịch và tuyên bố “Giấc mơ Trung Quốc” theo chủ nghĩa dân tộc, Tập có thể đã được xem như mang một chiếc mũ đỏ để tuyên bố “Làm cho Trung Quốc vĩ đại một lần nữa”. Sự hiểu biết thông thường về Trung Quốc ở Mỹ đã bắt đầu suy giảm trước cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Những ngôn từ và biện pháp áp thuế của Trump chỉ đơn thuần là đổ xăng vào lửa đang cháy.
Trật tự quốc tế tự do đã giúp cho Trung Quốc duy trì tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và giảm nghèo một cách đáng kể. Nhưng Trung Quốc cũng tận dụng lĩnh vực thương mại thành lợi thế bằng cách trợ cấp cho các doanh nghiệp nhà nước, tham gia vào hoạt động gián điệp thương mại và yêu cầu các công ty nước ngoài chuyển giao quyền sở hữu về trí tuệ cho các đối tác trong nước. Trong khi nhiều kinh tế gia lập luận là ông Trump sai lầm khi tập trung vào vấn đề thâm thủng mậu dịch song phương, nhiều người ủng hộ cho các cáo buộc của ông Trump về những nỗ lực của Trung Quốc để thách thức lợi thế công nghệ của Mỹ.
Hơn nữa, sức mạnh quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc thêm cho một chiều hướng an ninh trong mối quan hệ song phương. Trong khi giai đoạn thứ tư của mối quan hệ này không phải là một cuộc chiến tranh lạnh, do mức độ phụ thuộc lẫn nhau cao, nó có nhiều hơn là một cuộc tranh chấp thương mại điển hình, nói thí dụ như cuộc đụng độ gần đây của Mỹ với Canada khi Mỹ thâm nhập vào thị trường sữa của Canada.
Một số nhà phân tích tin rằng, giai đoạn thứ tư này đánh dấu sự khởi đầu xung đột trong đó bá quyền đã định hình gây chiến tranh với một đối thủ đang trỗi dậy. Trong lời giải thích về cuộc chiến Peloponnesian, Thucydides lập luận trứ danh rằng, nó là do sự sợ hãi của Sparta về một Athens đang vùng lên.
Những nhà phân tích tin rằng, sự trỗi dậy của Trung Quốc sẽ tạo ra một nỗi lo sợ tương tự ở Mỹ, và sử dụng phương pháp luận loại suy của Thế chiến thứ Nhất, khi cho là nước Đức đang trỗi dậy đặt Vương quốc Anh bá chủ vào chân tường. Tuy nhiên, các nguyên nhân của Thế chiến thứ nhất phức tạp hơn, nó bao gồm cường quốc Nga ngày càng phát triển, Nga tạo ra nỗi sợ hãi ở Đức; chủ nghĩa dân tộc đang vùng dậy ở vùng Balkans và các nước khác; và những rủi ro mà Đế chế Áo – Hung ý thức khi cố ý để ngăn chặn sự suy tàn.
Thậm chí quan trọng hơn là trong sản xuất công nghiệp, nước Đức đã vượt qua nước Anh vào năm 1900, trong khi GDP của Trung Quốc (tính bằng đô la) hiện chỉ bằng ba phần năm trong khối lượng của nền kinh tế Mỹ. Mỹ có nhiều thời gian và tài sản hơn để giải quyết vấn đề gia tăng quyền lực của Trung Quốc so với nước Anh đã có, đối với nước Đức. Trung Quốc bị hạn chế bởi sự cân bằng quyền lực tự nhiên ở châu Á, trong đó Nhật Bản (nền kinh tế lớn thứ ba thế giới) và Ấn Độ (sắp vượt qua Trung Quốc về dân số) không muốn bị Trung Quốc chế ngự.
Do nỗi sợ mà Thucydides mô tả đầu hàng sẽ là một lời tiên tri không cần thiết cho Hoa Kỳ. May mắn thay, các cuộc thăm dò cho thấy công chúng Mỹ vẫn chưa chịu thua Trung Quốc trong một vai diễn cuồng loạn như một kẻ thù mạnh như Liên Xô trong thời Chiến tranh Lạnh.
Cả Trung Quốc lẫn Mỹ đều không gây ra mối đe dọa sinh tồn cho nhau theo cách mà Hitler của Đức hay Stalin của Liên Xô đã làm. Trung Quốc sẽ không xâm lăng Hoa Kỳ, và Trung Quốc không thể trục nước Mỹ ra khỏi vùng Tây Thái Bình Dương, nơi mà hầu hết các nước đều hoan nghênh sự hiện diện của Mỹ. Nhật Bản, một phần quan trọng của cái gọi là chuỗi các hòn đảo đầu tiên, là nước chủ nhà đã trả gần ba phần tư chi phí để giữ 50.000 quân Mỹ đồn trú ở đó.
Chuyến thăm gần đây của tôi tại Tokyo đã xác nhận cho tôi biết rằng liên minh với Mỹ là mạnh. Nếu chính quyền Trump duy trì liên minh này, triển vọng mà Trung Quốc có thể đẩy Mỹ ra khỏi vùng Tây Thái Bình Dương là mong manh, còn ít hơn việc Trung Quốc thống trị thế giới. Hoa Kỳ nắm giữ các thế chiến lược tốt hơn và không cần phải đầu hàng theo nỗi sợ Thucydidean.
Tuy nhiên, có một chiều hướng khác làm cho giai đoạn thứ tư này trở thành “sự cạnh tranh hợp tác” hơn là một cuộc Chiến tranh Lạnh. Trung Quốc và Mỹ phải đối mặt với những thách thức xuyên quốc gia, mà không có một trong hai nước sẽ không thể giải quyết được. Biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng cao tuân theo quy luật vật lý, chứ không phải quy luật chính trị. Khi các biên giới trở nên lõng lẻo hơn với mọi thứ từ các loại ma túy bất hợp pháp đến các bệnh truyền nhiễm đến khủng bố, các nền kinh tế lớn nhất sẽ phải hợp tác để đối phó với những mối đe dọa này.
Một số khía cạnh của mối quan hệ sẽ liên quan đến một trò chơi với kết số dương. An ninh quốc gia của Hoa Kỳ sẽ đòi hỏi quyền lực với Trung Quốc, không chỉ qua mặt Trung Quốc. Câu hỏi quan trọng là liệu Mỹ có khả năng suy nghĩ về “sự cạnh tranh hợp tác” không. ”Chúng ta có thể vừa đi bộ và nhai kẹo cao su cùng một lúc không?“ Trong thời đại chủ nghĩa dân tộc dân túy, đối với các chính trị gia tạo ra một mối lo sợ về một cuộc chiến tranh lạnh mới là dễ dàng hơn.
***
Joseph S. Nye, Jr., Giáo sư Đại học Harvard và là tác giả của cuốn Is the American Century Over?
Nguyên tác: The Cooperative Rivalry of US-China Relations
KIM THEM DO 