Joseph E. Stiglitz
Đỗ Kim Thêm dịch
Trong một thế giới mà tư bản và các cá nhân giàu có thể tự do xuyên biên giới, chỉ có hợp tác quốc tế mới có thể đảm bảo rằng các tập đoàn đa quốc gia và giới cực kỳ giàu có bị đánh thuế một cách công bằng. Đó là lý do tại sao Tổng thống Mỹ Donald Trump bác bỏ vấn đề, và cũng là lý do tại sao chính quyền của Trump đã chấp nhận dùng tiền điện tử.
Donald Trump đang nhanh chóng biến Hoa Kỳ thành thiên đường thuế lớn nhất trong lịch sử. Người ta chỉ cần lưu ý đến nhiệm vụ của Bộ Tài chính là rút khỏi chế độ minh bạch mà nó chia sẻ danh tính thực sự của các chủ sở hữu doanh nghiệp; việc chính quyền rút khỏi các cuộc đàm phán để để thiết lập Công ước khung của Liên Hiệp Quốc về Hợp tác Thuế Quốc tế; từ chối thực thi Đạo luật Thực hành Tham nhũng nước ngoài; và bãi bỏ quy định về tiền điện tử quy mô.
Đây dường như là một phần của chiến lược rộng lớn hơn nhằm làm suy yếu các biện pháp bảo vệ thể chế trong 250 năm. Chính quyền Trump đã vi phạm các hiệp ước quốc tế, phớt lờ các xung đột lợi ích, phá bỏ các biện pháp kiểm soát và cân bằng và tịch thu các quỹ được Quốc hội phân bổ. Chính quyền không tranh luận về chính sách; nó đang chà đạp lên pháp quyền.
Nhưng Trump yêu thích một loại thuế: thuế nhập khẩu. Trump dường như tin rằng người nước ngoài đang chi trả hóa đơn, do đó cung cấp tiền để cắt giảm thuế cho các tỷ phú. Trump dường như cũng tin rằng thuế quan sẽ loại bỏ thâm hụt thương mại và mang lại việc sản xuất về cho Mỹ. Không bao giờ bận tâm rằng thuế quan được trả bởi các nhà nhập khẩu, đẩy giá trong nước lên cao và đang được đánh vào thời điểm tồi tệ nhất có thể, đúng như là Hoa Kỳ đang phục hồi sau giai đoạn lạm phát.
Hơn nữa, kinh tế vĩ mô cơ bản cho thấy tình trạng thâm hụt thương mại đa phương phản ánh sự chênh lệch giữa tiết kiệm và đầu tư trong nước. Việc cắt giảm thuế của Trump đối với các tỷ phú sẽ nới rộng khoảng cách, bởi vì các việc thâm hụt sẽ trừ đi khoản tiết kiệm trong nước. Vì vậy, trớ trêu thay, các chính sách như cắt giảm thuế cho các tỷ phú và tập đoàn làm gia tăng tình trạng thâm hụt thương mại.
Kể từ thời Ronald Reagan, giới bảo thủ đã tuyên bố rằng việc cắt giảm thuế sẽ tự trả tiền bằng cách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nhưng nó không hoạt động theo cách đó đối với Reagan, và nó không hoạt động theo cách đó đối với Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên. Nghiên cứu đã chứng minh cụ thể là cắt giảm thuế cho người giàu không có tác động có thể đo lường được đối với tăng trưởng kinh tế hoặc tình trạng thất nghiệp, nhưng làm tăng tình trạng bất bình đảng thu nhập trước mắt và liên tục. Đề xuất gia hạn Đạo luật Cắt giảm Thuế và Việc làm năm 2017 – cắt giảm thuế doanh nghiệp lớn nhất trong lịch sử Hoa Kỳ – sẽ làm tăng thêm khoảng 37 nghìn tỳ đô la vào nợ quốc gia của Mỹ trong 30 năm tới, mà khộng mang lại sự thúc đẩy kinh tế như đã hứa.
Trump cũng đang làm trầm trọng thêm thâm hụt thương mại ở cấp độ kinh tế vĩ mô. Mỹ đã trở thành một nền kinh tế dịch vụ. Trong số các mặt hàng xuất khẩu lớn nhất là du lịch, giáo dục và y tế. Nhưng Trump đã làm suy yếu mỗi một lĩnh vực một cách có hệ thống. Du khách, sinh viên hoặc bệnh nhân nào muốn đến Mỹ khi biết rằng anh ta có thể bị giam giữ tùy tiện và giam giữ trong nhiều tuần? Việc suy yều các tổ chức giáo dục hàng đầu của Mỹ, việc hủy bỏ thị thực chiếu khán cho sinh viên một cách tùy tiện và việc ngừng tài trợ cho nghiên cứu khoa học đã phủ lên một bóng tối nghiêm trọng lên các lĩnh vực quan trọng này.
Phương cách sai lạc về mặt chiến lược của Trump đã phản tác dụng. Trung Quốc là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, và Mỹ phụ thuộc vào Trung Quốc trong các nhập khẩu quan trọng. Trung Quốc đã trả đũa. Nỗi sợ lạm phát đình trệ – lạm phát cao hơn kết hợp với tăng trưởng trì trệ – đã ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán và trái phiếu. Và đây mới chỉ là khởi đầu.
Nhờ Cơ quan Hiệu quả Chính phủ của Elon Musk, doanh thu thuế có thể giảm mãnh hơn 10% trong năm nay do việc thực thi và tuân thủ yếu hơn. Việc cắt giảm khoảng 50.000 nhân viên Sở Thuế IRS sẽ dẫn đến doanh thu bị mất 2, 4 nghìn tỷ đô la trong mười năm tới, so với mức tăng dự kiến 637 tỷ đô la theo các điều khoản của Đạo luật Giảm lạm phát mà nó nhằm làm thúc đẩy lực lượng lao động của IRS. Chương trình nghị sự rất rõ ràng: không chỉ giảm thuế suất cho người giàu, mà còn việc thực thi yếu hơn.
Trong một thế giới mà tư bản và các cá nhân giàu có thể tự do xuyên biên giới, hợp tác quốc tế là cách duy nhất để các chính phủ đảm bảo rằng các tập đoàn đa quốc gia và giới siêu giàu được đánh thuế một cách công bằng. Trong bối cảnh này, việc tạm dừng thực thi thu thập dữ liệu quyền sở hữu có lợi, dung thứ cho các thị trường dùng tiền điện tử tăng cường ẩn danh và từ bỏ tiến trình ký kết một công ước thuế mới của Liên Hiệp Quốc và thuế tối thiểu toàn cầu cho thấy một mô hình có chủ ý: tháo dỡ các khuôn khổ đa phương được thiết kế để chống lại việc trốn thuế và rửa tiền. Việc „tạm dừng” thực thi Đạo luật Thực hành Tham nhũng nước ngoài cho thấy Hoa Kỳ không còn bận tâm đến việc hối lộ và tham nhũng.
Những gì chúng ta đang chứng kiến là một nỗ lực rõ ràng của Trump, Musk và những người bạn của tỷ phú của họ nhằm tạo ra một loại chủ nghĩa tư bản được mô phỏng theo các khu vực vô luật pháp của thế giới ngoài Mỹ. Đó không chỉ là một cuộc nổi dậy về thuế; đó là một cuộc tấn công toàn diện vào bất kỳ luật nào mà nó đe dọa sự tích lũy cực kỳ của cải và quyền lực.
Không nơi nào điều này rõ ràng hơn trong việc họ chấp nhận dùng tiền điện tử. Tình trạng bùng nổ của các sàn giao dịch tiền điện tử, sòng bạc trực tuyến và nền tảng cá cược không được quản lý đã thúc đẩy một nền kinh tế bất hợp pháp trong toàn cầu. Dưới thời Trump, Bộ Tài chính đã dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt và quy định đối với các nền tảng làm xáo trộn các giao dịch. Trump thậm chí đã ký một sắc lệnh hành pháp để thiết lập một „dự trữ tiền điện tử chiến lược“ và đã tổ chức hội nghị thương đỉnh đầu tiên về tiền điện tử tại Toà Bạch Ốc. Thượng viện Hoa Kỳ đã làm theo, loại bỏ một điều khoản yêu cầu các nền tảng tiền điện tử nhằm xác định danh tính và báo cáo người dùng.
Trump, người đã phát hành một loại tiền gây tranh cải và có thể sớm tung ra một trò chơi dựa trên tiền điện tử dựa trên trò chơi „Monopoly“, hiện đã cài đặt một người trong cuộc của tiền điện tử đứng đầu Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch. Paul Atkins là thành viên của một nhóm chính sách ủng hộ tài sản tiền điện tử và hệ thống tài chính phi ngân hàng.
Tiền điện tử nói đến một điều bí mật. Chúng ta có các loại tiền tệ hoàn hảo tính bằng đồng đô la, yên, euro và các loại khác. Và chúng ta có các nền tảng giao dịch hiệu quả để mua hàng hóa và dịch vụ. Nhu cầu về tiền điện tử đến từ mong muốn là để giấu tiền. Những người tham gia vào các hoạt động bất chính, bao gồm rửa tiền, trốn thuế và trốn thuế, không muốn những gì họ làm dễ dàng có thể bị theo dõi.
Các nơi khác trên thế giới không thể đứng yên và quan sát. Chúng ta đã thấy rằng việc hợp tác toàn cầu có thể hoạt động, như được thể hiện qua mức thuế tối thiểu 15% trên toàn cầu đối với lợi nhuận của các công ty đa quốc gia, mà hơn 50 quốc gia hiện đang du nhập. Dưới sự lãnh đạo của Brazil, trong khối G20 có được sự đồng thuận năm ngoái để kêu gọi giới siêu giàu phải trả phần đóng góp công bằng của họ.
Mỹ đã tách ra khỏi các thỏa thuận quốc tế, nhưng nghịch lý thay, sự vắng mặt ngoại giao của họ có thể giúp tăng cường các cuộc đàm phán đa phương để mang lại một kết quả tham vọng hơn. Trong quá khứ, Mỹ yêu cầu là một thỏa thuận suy yếu (thường là để mang lại lợi ích đặc biệt này hay lợi ích khác), nhưng cuối cùng, từ chối ký kết. Đây là những gì đã xảy ra trong các cuộc đàm phán của OECD về thuế cho các tập đoàn đa quốc gia. Hiện nay, các nơi trên thế giới có thể tiếp tục nhiệm vụ thiết kế một kiến trúc về thuế trong toàn cầu cho công bằng và hiệu quả.
Giải quyết tình trạng bất bình đẳng cực đoan thông qua hợp tác quốc tế và các thể chế hòa nhập là giải pháp thay thế thực sự cho chủ nghĩa độc tài đang trổi dậy. Việc tự cô lập của Mỹ tạo ra cơ hội để xây dựng lại toàn cầu hóa trên nền tảng đa phương thực sự – một khối mà không có Mỹ cho thế kỷ XXI.
***
Joseph E. Stiglitz đoạt giải Nobel kinh tế, Giáo sư Đại học Columbia, cựu nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới (1997-2000), cựu chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Tổng thống Hoa Kỳ, và gần đây nhất là tác giả của The Road to Freedom: Economics and the Good Society (NXB WW Norton & Company, Allen Lane, 2024).
KIM THEM DO 