ủng hộ mô hình của các chính sách
Đỗ Kim Thêm dịch
Chính quyền của Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã bắt tay vào việc từ bỏ táo bạo và quá hạn một chính sách kinh tế chính thống mà nó đã chiếm ưu thế ở Mỹ và phần lớn ở phương Tây từ những năm 1980. Nhưng những người đang tìm kiếm một mô hình kinh tế mới nên cẩn thận với những gì họ mong muốn.
Chủ nghĩa tân tự do đã chết. Hoặc có lẽ là nó vẫn còn sống lâu. Ngày nay, các chuyên gia đã gọi nó trong cả hai cách. Nhưng dù bằng cách nào, thật khó để phủ nhận rằng, có một cái gì đó mới đang diễn ra trên thế giới trong chính sách kinh tế.
Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã kêu gọi việc mở rộng công chi cho các chương trình xã hội, cơ sở hạ tầng và chuyển đổi sang nền kinh tế bảo vệ môi trường. Biden muốn sử dụng việc tạo mãi của chính phủ để xây dựng lại chuỗi cung ứng trong nước và mang lại việc làm trong lĩnh vực sản xuất ở Mỹ. Janet Yellen, Bộ trưởng Tài chính của Biden, đang thúc đẩy việc phối hợp tăng thuế doanh nghiệp trên toàn cầu. Jerome Powell, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang, theo truyền thống là cánh tay diều hâu nhất của chính phủ trong vấn đề ổn định giá cả, đang giảm nỗi lo sợ lạm phát và hỗ trợ cho việc mở rộng ngân sách.
Tất cả những thay đổi chính sách này thể hiện một khởi đầu táo bạo từ sự khôn ngoan thông thường ở Washington. Phải chăng họ cũng tiên đoán cho một mô hình mới trong chính sách kinh tế?
Từ lâu, các chính sách kinh tế ở Mỹ và hầu hết các nước phương Tây cần được tu chỉnh toàn bộ. Những ý tưởng chiếm ưu thế từ những năm 1980 – được gọi khác nhau là Đồng thuận Washington, chủ thuyết cực đoan cho thị trường hoặc chủ nghĩa tân tự do – ban đầu đã thu hút được vì những nhận thức của học thuyết Keynes và quy định quá mức của chính phủ là thất bại. Nhưng các chính sách kinh tế này đã có một lối sinh hoạt riêng biệt và tạo ra các nền kinh tế bị lệ thuộc nặng nề vào việc tài trợ, không đồng đều và ổn định, không được kiểm soát để đối phó với những thách thức quan trọng nhất hiện nay: đó là biến đổi khí hậu, hòa nhập xã hội và các công nghệ mới mang tính đột phá.
Với cách nào mà chúng ta dạy kinh tế học về sự thay đổi mô hình cần thiết có thể bắt đầu, đó là chuyện hữu ích. Các nhà kinh tế học có xu hướng say mê sức mạnh của thị trường để thúc đẩy sự thịnh vượng kinh tế nói chung. Bàn tay vô hình của Adam Smith, khi có ý tưởng rằng, những cá nhân tự lo tìm làm giàu cho cá nhân của họ có thể tạo ra sự thịnh vượng cho tập thể, thay vì làm hỗn loạn xã hội, đó là một trong những viên ngọc quý của ngành kinh tế. Nó cũng vẫn còn là một phần phản trực giác sâu xa, đó có lẽ là lý do tại sao các nhà kinh tế học dành nhiều thời gian không đáng kể để rao giảng về sự kỳ diệu của thị trường.
Nhưng kinh tế học không phải là một bài hát để ca ngợi thị trường tự do. Trên thực tế, phần lớn các hướng dẫn kinh tế tập trung vào cách thị trường có thể tạo ra quá nhiều điều bất bình đẳng và cách họ thất bại trong các điều khoản phân bổ tài nguyên hiệu quả. Các thị trường cạnh tranh hoàn hảo tạo ra sự cân bằng ổn định hài hòa chỉ là một khả năng trong số nhiều khả năng khác. Mô hình theo Smith không phải là mô hình duy nhất. Tuy nhiên, phản ứng của nhiều nhà kinh tế học là coi các thị trường cạnh tranh hoạt động tốt là chuẩn mực có liên quan cho bất kỳ đề xuất nào để tìm cách thoát khỏi tình trạng tự tung tự tác.
Điều may mắn là còn có một mô hình mới để giảng dạy kinh tế học. Dự án CORE là một công cụ giảng dạy trực tuyến có sách giáo khoa miễn phí, truy cập mở rộng. Hai nhà kinh tế hàng đầu, Samuel Bowles của Viện Santa Fe và Wendy Carlin của Đại học College London, là những người có tầm nhìn sâu xa. Nhưng một nhóm các nhà kinh tế học trên toàn thế giới đã hợp tác trong sự phát triển này. Dự án đã được phần lớn các đại học kinh tế ở Vương quốc Anh sử dụng.
Một lợi thế chính của phương cách thuộc dự án CORE là giải quyết các vấn đề như bất bình đẳng và biến đổi khí hậu. Nhưng động thái thú vị hơn về mặt sư phạm là nó thay thế các điểm tiêu chuẩn của kinh tế bằng các điểm tham chiếu thực tế và hữu ích hơn. Ví dụ, trái ngược với kinh tế học thông thường, CORE giả định rằng các cá nhân là những người ủng hộ xã hội và thiển cận, thay vì là họ ích kỷ và có tầm nhìn xa. Với đặc điểm là chỉ có người thắng chiếm tất cả, cạnh tranh là không hoàn hảo, thay vì là hoàn hảo. Quyền lực luôn hiện diện dưới hình thức trong các mối quan hệ giữa tác nhân chính và người đại diện trong các thị trường lao động và tín dụng, thay vì được coi như là lan toả và do yếu tố ngoại tại. Khoản thu trong kinh tế là phổ biến và thường là cần thiết cho các nền kinh tế vận hành hiệu quả, không là hiếm hoi hoặc do kết quả là của lỗi chính sách.
Một mô hình mới như vậy cho việc giảng dạy và làm kinh tế sẽ tạo ra sự hiểu biết tốt hơn về kết quả xã hội. Nhưng chúng ta nên nhận ra rằng, nó sẽ không tạo ra một mô hình mới cho chính sách kinh tế. Và đó là điều nên làm.
Tất cả các mô hình thuộc về chính sách trước đây của chúng ta – cho dù là theo chủ thuyết trọng thương, tự do cổ điển, theo Keyne, dân chủ xã hội, tự do theo kiểu Đức, hoặc tân tự do – đều có những điểm mù quáng quan trọng, vì chúng được quan niệm như là các chương trình phổ quát có thể được áp dụng ở mọi nơi và mọi thời. Một điều không thể tránh là, khuyết điểm của mỗi mô hình đã làm lu mờ những đổi mới mà nó mang lại cách cho chúng ta nghĩ về quản lý kinh tế. Kết quả là sự giao động quá mức và sự thay đổi giữa sự lạc quan quá mức và bi quan về vai trò của chính phủ trong nền kinh tế.
Câu trả lời đúng đắn cho bất kỳ vấn đề chính sách nào trong kinh tế học là: „Vấn đề là còn tuỳ.“ Chúng ta cần phân tích kinh tế và bằng chứng để làm rõ chi tiết về kết quả mà chúng ta mong muốn là nó phụ thuộc vào điều gì. Các từ khóa của một khoa học kinh tế thực sự hữu ích là lo dự phòng, lệ thuộc về bối cảnh và không phổ quát. Kinh tế học dạy cho chúng ta rằng, có một thời để mở rộng cho ngân sách và một thời để tiết kiệm cho ngân sách. Có thời điểm mà chính phủ nên can thiệp vào chuỗi cung ứng và thời điểm nên rời khỏi thị trường cho nó tự hoạt động. Đôi khi, thuế nên đánh cao; đôi khi, nên đánh thấp. Thương mại nên được tự do hơn trong một số lĩnh vực, và được quy định trong những lĩnh vực khác. Lập bản đồ cho mối liên hệ giữa hoàn cảnh thực tế và mong muốn của các loại can thiệp khác nhau, đó là vai trò tốt đẹp của khoa kinh tế học.
Xã hội của chúng ta phải đối phó với những thách thức quan trọng, nó đòi hỏi các khảo hường mới về kinh tế và thử nghiệm về chính sách quan trọng. Chính quyền Biden đã phát động một sự chuyển đổi kinh tế táo bạo và quá hạn. Nhưng những người đang tìm kiếm một mô hình kinh tế mới nên cẩn thận với những gì họ mong muốn. Mục tiêu của chúng ta không phải là tạo ra sự chính thống tiếp nối mang tính giáo điều cứng nhắc, mà là học cách điều chỉnh các chính sách và thể chế của chúng ta cho các đòi hỏi đang thay đổi.
***
Dani Rodrik, Giáo sư Kinh tế Chính trị Quốc tế tại Trường Công quyền John F. Kennedy thuộc Đại học Harvard, là tác giả của Straight Talk on Trade: Ideas for a Sane World Economy.
KIM THEM DO 