Joseph S. Nye
Đỗ Kim Thêm dịch
Bằng chứng là hiển nhiên. Nhiệm kỳ tổng thống của ông Donald Trump đã xói mòn quyền lực mềm của Hoa Kỳ. Trong cuộc thăm dò gần đây của Viện Gallup ở 134 quốc gia, chỉ 30% số người đã có một cái nhìn thuận lợi cho Hoa Kỳ dưới sự lãnh đạo của ông Trump, giảm gần 20 điểm kể từ nhiệm kỳ của tổng thống Barack Obama. Trung tâm Nghiên cứu Pew phát hiện rằng với mức tỷ lệ 30% là đồng tình, Trung Quốc đã đạt đến mức tương đương với Mỹ. Bảng chỉ số của nước Anh về Sức mạnh mềm 30 cho thấy là nước Mỹ đã trượt từ vị trí hàng đầu vào năm 2016 xuống thứ ba trong năm ngoái.
Những người ủng hộ cho ông Trump trả lời rằng, sức mạnh mềm không thành vấn đề. Ông Mick Mulvaney, Giám đốc Ngân sách của ông Trump, đã tuyên bố “ngân sách về quyền lực cứng” khi ông cắt giảm 30% ngân quỹ của Bộ Ngoại giao và Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ. Đối với những người quảng bá cho chính sách “nước Mỹ trên hết”, thì những nơi khác còn lại của thế giới nghĩ gì, đó là chuyện thứ yếu. Họ có đúng không?
Sức mạnh mềm dựa vào sự thu hút hơn là ép buộc hoặc mua chuộc. Nó kết chọn con người thay vì cưỡng chế họ. Trên bình diện cá nhân, các bậc cha mẹ khôn ngoan biết là quyền lực sẽ lớn lao và lâu bền hơn khi họ đưa ra những tấm gương về giá trị đạo đức vững chắc cho con mình, thay vì họ dùng roi vọt, tặng tiền quà hay ngăn cản.
Cũng tương tự như vậy, các nhà lãnh đạo chính trị đã hiểu từ lâu là quyền lực đến từ khả năng lập ra nghị trình và quyết định khuôn khổ cho việc thảo luận. Nếu tôi có thể khiến cho bạn làm những gì mà tôi muốn, thì tôi không phải buộc bạn làm những gì mà bạn không muốn. Nếu Hoa Kỳ biểu hiện được các giá trị mà nước khác muốn theo đuổi, Hoa Kỳ có thể bớt đi chính sách dùng gậy và cà rốt. Thêm vào sức mạnh cứng, sự thu hút có thể là một tác lực của cấp số nhân.
Sức mạnh mềm của một quốc gia xuất phát chủ yếu từ ba nguồn lực: nền văn hóa (khi nó hấp dẫn nền văn hoá khác), các giá trị chính trị như dân chủ và nhân quyền (khi nước này sống phù hợp với các giá trị này) và các chính sách (khi các chính sách này được coi là chính thống vì nó nằm trong khuôn khổ với sự khiêm nhường và ý thức về quyền lợi của người khác. Những gì mà chính phủ áp dụng ở trong nước (ví dụ như bảo vệ báo chí tự do), trong các tổ chức quốc tế (tư vấn cho nước khác và chủ nghĩa đa phương) và trong chính sách đối ngoại (thúc đẩy phát triển và nhân quyền) có thể tác động đến người khác bằng ảnh hưởng của các tấm gương của mình. Trong tất cả các lĩnh vực này, ông Trump đã làm đảo ngược các chính sách gây thu hút của Mỹ.
Điều may mắn là nước Mỹ không chỉ có ông Trump hay chính phủ. Không giống tài sản thuộc về sức mạnh cứng (thí dụ như quân đội), nhiều nguồn lực do sức mạnh mềm khác biệt với chính phủ và chỉ đáp ứng một phần các mục đích của chính quyền. Trong một xã hội tự do, chính phủ không thể kiểm soát văn hoá. Thật vậy, việc thiếu các chính sách văn hoá chính thức có thể tự nó là một nguồn thu hút. Các bộ phim Hollywood như “The Post” thể hiện việc các phụ nữ độc lập và tinh thần tự do báo chí có thể thu hút người khác. Cũng có thể đó là công việc từ thiện của các đoàn thể Hoa Kỳ hay các lợi ích của quyền tự do nghiên cứu tại các trường đại học Hoa Kỳ.
Các doanh nghiệp, trường đại học, hiệp hội, tôn giáo và các đoàn thể phi chính phủ khác phát triển quyền lực mềm của họ theo khả năng riêng mà quyền lực mềm này có thể tăng cường hoặc làm phản tác dụng đối với các mục tiêu trong chính sách đối ngoại chính thức. Đó là một sự thật. Tất cả những nguồn lực thuộc về sức mạnh tư nhân này có thể sẽ trở nên quan trọng hơn trong thời đại thông tin toàn cầu. Đây là lý do tại sao các chính phủ đoán chắc rằng các hành động và chính sách riêng tạo ra và thúc đẩy chứ không phải là cắt giảm và phí phạm sức mạnh mềm của họ.
Các chính sách đối nội hoặc đối ngoại có vẻ là ngụy biện, kiêu căng, thờ ơ với quan điểm của người khác, hoặc dựa trên một khái niệm hẹp về lợi ích quốc gia có thể làm giảm sức mạnh mềm. Lấy ví dụ như trong các cuộc thăm dò dư luận được thực hiện vào năm 2003 sau cuộc xâm lược Iraq, sự suy giảm nặng nề về tính hấp dẫn của Hoa Kỳ là phản ứng đối với chính quyền của Tổng thống Bush và các chính sách của ông, chứ không phải là cho nước Mỹ nói chung.
Chiến cuộc Iraq không phải là chính sách đầu tiên của chính phủ làm cho Hoa Kỳ không được ưa chuộng. Trong thập kỷ 1970, nhiều người trên thế giới đã phản đối cuộc chiến của Mỹ tại Việt Nam và lập trường toàn cầu của Mỹ phản ánh tình trạng không được ưa chuộng của chính sách đó. Khi chính sách thay đổi và những ký ức của Mỹ mờ nhạt, Mỹ đã hồi phục được phần lớn sức mạnh mềm bị mất. Cũng tương tự như vậy, sau hậu quả của chiến cuộc Iraq, Hoa Kỳ đã tìm cách phục hồi phần lớn sức mạnh mềm ở hầu hết các nước trên thế giới (mặc dù ở Trung Đông là ít hơn).
Những người hoài nghi vẫn có thể lập luận rằng, sự thăng trầm về quyền lực mềm của Hoa Kỳ là không quan trọng, vì các quốc gia hợp tác nhau cho lợi ích riêng. Nhưng lập luận này bỏ qua một điểm chính: hợp tác là một vấn đề mức độ và mức độ bị ảnh hưởng bởi sự thu hút hoặc cự tuyệt. Hơn nữa, ảnh hưởng của các quyền lực mềm của một quốc gia sẽ mở rộng đến các tác nhân ngoài phạm vi của nhà nước – ví dụ như bằng cách hỗ trợ hoặc cho phép tuyển dụng hoặc ngăn trở bởi các tổ chức khủng bố. Trong thời đại thông tin, sự thành công không chỉ phụ thuộc vào quân đội của ai thắng, mà còn về chuyện thắng như thế nào.
Một trong những nguồn lực lớn nhất của quyền lực mềm của Mỹ là tinh thần cởi mở của tiến trình dân chủ. Ngay cả khi những chính sách lầm lạc làm giảm sức hấp dẫn của Mỹ, khả năng chỉ trích và sửa đổi của Mỹ khiến Mỹ trở nên thu hút đối với những người khác ở mức độ sâu xa hơn. Khi người biểu tình hải ngoại diễn hành chống chiến tranh Việt Nam, họ thường hát bài “Chúng ta phải vượt qua”, bản thánh ca của Phong trào Dân quyền Hoa Kỳ.
Chắc chắn là nước Mỹ cũng muốn vượt qua. Với kinh nghiệm trong quá khứ, có mọi lý do để hy vọng rằng Mỹ sẽ khôi phục lại quyền lực mềm sau thời của ông Trump.
***
Joseph S. Nye: Giáo sư Đại học Harvard; cựu Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Chủ tịch Hội đồng Tình báo Quốc gia. Ông là tác giả của cuốn sách Is the American Century Over?
Nguyên tác: Donald Trump and the Decline of US Soft Power
KIM THEM DO 