Veröffentlicht am

Sự mở rộng sai lầm của khối BRICS

Project-Syndicate

Daron Acemoglu

Đỗ Kim Thêm dịch

GIanluigi Guercia/Pool/AFP via Getty Images

Kế hoạch mở rộng của khối BRICS là một cơ hội bị bỏ lỡ. Thế giới không cần thêm nhiều quốc gia rơi vào ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga, hoặc liên kết chống lại Hoa Kỳ; thay vào đó, thế giới cần một nhóm thứ ba thực sự độc lập có thể cung cấp cho các nền kinh tế mới nổi một đối trọng chống lại cả hai phe.

Thoạt nhìn, có vẻ như tin vu là khối BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) sẽ mổ rộng bao gồm Ả Rập Saudi, Iran, các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Ethiopia, Ai Cập và Argentina. Một khối BRICS mở rộng gồm có 11 thành viên mạnh mẽ có thể là đại diện nhiều hơn cho các nền kinh tế mới nổi của thế giới, cung cấp một đối trọng hữu ích chống lại quyền bá chủ của Mỹ.

Tuy nhiên, theo nhiều cách, việc mở rộng được công bố thể hiện cho một cơ hội quan trọng bị mất. Thế giới không cần thêm nhiều quốc gia rơi vào ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga, hoặc liên kết chống lại Hoa Kỳ; thay vào đó, họ cần một nhóm thứ ba thực sự độc lập để cung cấp một đối trọng chống lại cả trục Trung Quốc-Nga và sức mạnh của Mỹ.

Bởi vì sự mở rộng chỉ bao gồm các quốc gia đã có quan hệ thân thiện với Trung Quốc, khối BRICS mở rộng về khái niệm chỉ là một công cụ ngoại giao khác của Trung Quốc. Thay vì đại diện cho lợi ích của các nền kinh tế mới nổi, nó sẽ cho phép Trung Quốc can thiệp nhiều hơn vào các nước này. Nhiều khả năng cho thấy là điều này sẽ phải trả bằng một cái giá với các công nhân và người dân của họ, bởi vì các nhà đầu tư nước ngoài của Trung Quốc có xu hướng dung túng – hoặc thậm chí khuyến khích – tham nhũng, giảm tính minh bạch và các dự án khồng lồ lãng phí được tài trợ bằng các khoản vay mà nó không thể tái cấu trúc một cách dễ dàng.

Hơn nữa, việc bổ sung các nước Saudi Arabia, Ethiopia, Ai Cập, Iran và các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất sẽ biến khối BRICS thành một câu lạc bộ „phản dân chủ“ nhiều hơn. Tuy nhiên, trong số các thể chế mà các nền kinh tế mới nổi cần nhất để đảm bảo thành công về kinh tế và xã hội trong tương lai của họ, nền dân chủ nằm ở một vị trí cao trong danh sách. Trong công trình nghiên cứu của riêng tôi  với Suresh Naidu, Pascual Restrepo và James Robinson cho thấy rằng, về phương diện lịch sử, việc dân chủ hóa đã trang bị cho các quốc gia để đạt được tăng trưởng kinh tế nhanh hơn trong vòng 5-10 năm, nó phản ánh sự gia tăng đầu tư vào giáo dục, y tế và các dịch vụ công cộng khác.

Ngược lại, sự tham gia của Trung Quốc có xu hướng cản trở viêc dân chủ hoá và thậm chí kích hoạt cho chủ thuyết độc tài. Khi nền kinh tế mới nổi đang phải đối mặt với một „cuộc khủng hoảng về dân chủ“ và với một số lượng ngày càng tăng các quốc gia trải qua các định chế dân chủ đang suy yếu, các nước thuộc khối BRICS và các nước mới tham gia đang đe dọa đổ dầu vào lửa.

Hiện nay, khi sự cạnh tranh Trung-Mỹ đang gia tăng ráo riết – và có khả năng định hình lại trật tự thế giới – các nền kinh tế mới nổi ngày càng cần tiếng nói độc lập của riêng họ. Cuối cùng, các lợi ích của họ khó có thể được phục vụ hữu hiệu bằng cách làm xấu đi mối quan hệ Mỹ-Trung và giảm dòng chảy thương mại và tài chính song phương của họ.

Cũng tương tự như vậy, các nền kinh tế mới nổi cần có khả năng ảnh hưởng đến tương lai của thông minh nhân tạo và các công nghệ kỹ thuật số khác đang phát triển một cách nhanh chóng. Ngay cả khi sự nhiệt tình hiện tại xung quanh các công cụ thông minh nhân tạo ra (như ChatGPT) hầu như là trở thành cường điệu, những tiến bộ nhanh chóng trong lĩnh vực thông minh nhân tạo và các công nghệ truyền thông khác vẫn có thể xảy ra trong thời gian sắp tới và những điều này sẽ ảnh hưởng đến tất cả các quốc gia, nó đang làm lại sự phân công lao động trong toàn cấu.

Những công nghệ này có thể có tac động tiêu cực nghiêm trọng đối với giới công nhân, đặc biệt là ở các nước mới nổi, nơi quốc gia như Ấn Độ đã xuất khẩu các nhân viên văn phòng trong lĩnh vực khác nhau. Cuối cùng, cả công nhân bàn giấy và nhà máy ở khắp mọi nơi có thể sẽ cạnh tranh không phải với giới lao động đắt tiền, có trình độ học vấn cao ở các nước giàu, mà là chống lại phần mềm, tiên tiến máy móc và được người máy hỗ trợ bởi thông minh nhân tạo.

Các công nghệ tương tự cũng có khả năng tái cấu trúc nền chính trị ở nhiều quốc gia, vì phương tiện truyền thông xã hội và thông tin sai lệch được hỗ trợ bởi thông minh nhân tạo (bao gồm cả giả mạo nghiêm trọng và các công nghệ mang gây thao túng khác) ngày càng ảnh hưởng đến công luận và chính trị liên quan đến bầu cử. Hầu hết các nền kinh tế đang phát triển và mới nổi không có các thể chế hỗ trợ cần thiết để điều chỉnh và tạo ra các rào chắn chống lại sự gián đoạn như vậy.

Hơn nữa, các công nghệ mới đang cung cấp cho các chính phủ những công cụ mạnh mẽ chưa từng có để giám sát dân chúng và đàn áp giới bất đồng chính kiến. Các chế độ độc tài đã chia sẻ các công nghệ và kỹ thuật với nhau. Nghiên cứu gần đây cho thấy là các công nghệ giám sát của Trung Quốc đang nhanh chóng xuất khẩu sang các nước phi dân chủ khác, chỉ riêng doanh nghiệp Huawei đã xuất khẩu hàng hóa loại này sang 50 quốc gia.

Trước tình trạng hiện nay, tương lai của công nghệ đang được định hình phần lớn bởi chính quyền Trung Quốc, những doanh nghiệp khổng lồ về công nghệ Mỹ (với mức độ giám sát quy định hạn chế) và – ngày càng tăng – các quy tắc của Liên minh châu Âu. Không có cực nào trong số này phản ánh các lợi ích của thế giới mới nổi, và khối BRICS mở rộng cũng vậy, rất có thể sẽ làm theo yêu cầu của Trung Quốc.

May mắn thay, sự lựa chọn thu hẹp về các thành viên mới của Trung Quốc có thể đã tạo ra một cơ hội cho một sự thay thế đầy hứa hẹn cho khối BRICS mở rộng xuất hiện. Các nền kinh tế mới nổi lớn khác – như Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ, Mexico, Colombia, Malaysia, Nigeria, Bangladesh và Kenya – có thể thành lập một khối độc lập thực sự, với hy vọng cuối cùng sẽ thu hút cho Argentina, Brazil, Ấn Độ và Nam Phi tham gia cùng họ. Mặc dù mỗi quốc gia này gần đây đều có những vấn đề riêng với các tiến trình dân chủ, nhưng kinh nghiệm của họ về dân chủ, cùng với quy mô kinh tế của họ, mang lại cho họ nền tảng chung.

Hơn nửa về điểm này, các nước có thể  tuyên bố chung tình trạng độc lập ra khỏi cả Trung Quốc và Mỹ, mang lại cho thế giới mới nổi rộng lớn hơn một tiếng nói rất cần thiết trong các cuộc tranh luận về tương lai của toàn cầu hóa và công nghệ. Những lựa chọn như vậy là quá quan trọng để dành riêng cho các đối thủ địa chính trị ngày nay.

Daron Acemoglu, Giáo sư Kinh tế tại MIT, là đồng tác giả với James A. Robinson trong tác phẩm Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty (NXB Profile ấn hành năm 2019),  là đồng tác giả với Simon Johnson trong tác phẩm Power and Progress: Our Thousand-Year Struggle Over Technology and Prosperity (NXB PublicAffairs ấn hành năm 2023).